W Polsce jest kilka rzek lub małych potoków o nazwie Brynica. My przypomnimy historię Brynicy kolejnego starego dopływu Odry, który nie zniknął z mapy ale w swej historii doznał znacznych zmian. Dość powiedzieć, iż od zarania dziejów jeszcze w średniowieczu, a właściwie aż do początku XVIII wieku rzeka ta miała inne źródła i ujście do innej rzeki niż ma dzisiaj.
Opis rzeki Brynica i miejscowości, przez które przepływa, według Caspara Schneidera w jego „Gründlich und genau durchsuchter Oderstrohm” z 1689 r.
Henel von Hennenfeld, Nicolaus Nicolai Henelii 1704 r.
Oprócz zniknięcia z mapy Śląska starego dopływu Odry wąskiej rzeki Błotnicy, najbardziej zastanawiające jest to, że według dawnych kronik i map, stary gród Kluczbork w swej długiej historii leżał wpierw od niepamiętnych czasów nad małym potokiem zwanym Brynicą płynącym od swych źródeł pod Gorzowem Śląskim przez Bory Stobrawskie, aż do ujścia do Odry pod Popielowem, stając się na długi czas rzeką spławną. Nie ma powodu by nie wierzyć dawnym kronikarzom i kartografom i należy przypuszczać, iż w XVIII wieku państwo pruskie zmieniło ten stan i zamieniło miastu Kluczbork rzekę, bynajmniej nie przez zmianę jej nazwy, gdyż jak się wydaje potok Brynica skierowano do płynącej kilka km na północ od Kluczborka od strony Byczyny małej jeszcze rzeki Stobrawa przy miejscowości Czaple Stare odkąd przez kilkanaście km płynęła dwoma odnogami Starej i Nowej Stobrawy. Zaś potok płynący od Wachowic pod Olesnem będący wcześniej dopływem Brynicy stał się odtąd źródłem Stobrawy. Tym sposobem Kluczbork jako miasto, mimo iż leży tylko nad jedną rzeką to w historii ma zapisane dwie różne rzeki, o innych nazwach, źródłach i różnych ujściach. Co ciekawe Brynica, która wcześniej wpadała do Odry przy Kolonii Popielowskiej (Klink), sztucznym przekopem poprzez rzekę Budkowiczankę skierowano do Stobrawy, rzeki która obecnie przepływa przez Kluczbork.
W opisie z 1845 r. Johanna Knie, w Kluczborku już przepływa Stobrawa.
Knie, Johann G. Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien Knie, Johann G. Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien – 1845 r.
Geographiae Blavianae volven Tertivm, Qvo Germania Qvae Est Europae AMSTELAEDAMI Labore & Sumptibus IOANNIS BLAEV – 1662 r.
Jednak zanim nastąpiły te zmiany stara Brynica kierowała swe wody od Kluczborka przecinając na wskroś odmęty dzisiejszych Borów Stobrawskich i mijając po drodze kilka leśnych osad i młynów wodnych kierowała się na południowy zachód mijając wieś Brynicę, Kup, Siołkowice i Popielów. Wpadając do Odry była dawnym i ważnym, jej prawobrzeżnym dopływem, który jeszcze za czasów austriackich wskutek negocjacji pomiędzy cesarzem a książętami brzeskimi i opolskimi przez długie lata stanowił naturalną granicę pomiędzy księstwami brzeskim i opolskim będąc jednocześnie, jak wskazują stare mapy – rzeką granicą między Górnym a Dolnym (w pewnym okresie – Środkowym) Śląskiem (na mapie wyżej granice księstw zaznaczono żółtym kolorem). Wspomniane w poprzednim odcinku dokonywane przez państwo pruskie w XVIII i XIX wieku zmiany w strukturze hydrologicznej, przede wszystkim Górnego Śląska spowodowały, że rzeka została częściowo skrócona i w dużym stopniu zmieniła swój bieg.
Skróconą Brynicę, jak wynika z map, dopiero pomiędzy Jełową a Trzęsiną połączono jak się wydaje przekopem z częścią zlikwidowanej Błotnicy. Odtąd źródło Brynicy tryskało spod Kadłuba Turawskiego czyniąc nową Brynicę o wiele krótszą.
Na mapie Prus z 1877 r. kolorem żółtym zaznaczono przypuszczalny bieg dawnej Brynicy, kol. niebieski – obecny bieg rzeki, kol. zielony – przypuszczalny bieg dawnej Błotnicy, w czerwonym prostokącie – przekop łączący Brynicę z częścią dawnej Błotnicy.
LINK; mapa Prus 1877 r.
W Trzęsinie istniał młyn wodny zanim jeszcze w Osowcu zbudowano hutę, a że znajdował się w pewnej odległości od Małej Panwi więc zapewne zasilał go wcześniej potok Błotnicy. Później kiedy Błotnicę zlikwidowano na potrzeby młyna przekopano z Małej Panwi kanał (Trzensiner Canal) , który ujęto w opisie Małej Panwi w pozycji wydanej w 1896 r. „Der Oderstrom, sein Stromgebiet und seine wichtigsten Nebenflüsse. 3. Bd. Strom- und Flussbeschreibungen der Oder und ihrer wichtigsten Nebenenflüsse” za którą cyt.
„Kanał Trzensin nie wpływa bezpośrednio z powrotem do Małej Panwi, lecz odprowadza swoje wody do kanału Huty Osowiec. Tuż przed końcem wpływa do niego po prawej stronie przekopany strumień, który łączy się z rzeką Brynica, wpadającej do rzeki Stobrawy. Jednak od pewnego czasu nie jest ona już wykorzystywana do spławu drewna, a jedynie do odwodnienia”.
Oznacza to, że Brynica jeszcze pod koniec XIX wieku, w razie potrzeby zasilała swymi wodami młyn w Trzęsinie.
Materiał do artykułu opracowano na podstawie dostępnych w sieci starych wydawnictw geograficznych i historycznych.