Tejla rózmajtych rzecy za jedyn dziyń dowiejdziałach sie, a to besto, ize nie posłach do skoły, bo byłach stancnoł. Skoda mi było tego dnia bez nałuki, ale wsystko sie doł jakoś nadrobić, a to cego ejch sie nasuchała i nałoglóndała, to mojy, bo moze takej spósobności juz miejć nie bana. Moja babcia wzióła sie za nie byle jakoł robota. Potrzebowała do jakejś ksiónski stare fotografki. I zacła przeglóndać albumy ze fotografkóma. A moł tych albumów co niymiara. Gołdó jej, chto to jescy albumy trzimie, tera mozes miejć wsystko na płytkach, pendrajfach i we kómputerze. Przekónałach sie jednak ize tak nie je. Wsystky nowinki teraźniejse klikołs, przelejcis myszkó i po zawodach. A albumy ze zdjyńcióma i to nierołs bardzo starymi to blank co insego. Niy ma kolorowych, same cołrno-biołe, przi nich idzie siejdzieć i siejdziejć, łoglóndać i łoglóndać, suchać i suchać i ani nie wia, jak mi cas ślejcioł, tak to wcióngoł.
Gołdó babci, łod cego to zacnies, tejla fotografków starych to ci tydziyń nie styknie. Babcia na to: bamy łoglóndać wsystky podug nołstarsych, a te, co mi sie przidać mogą, to łodłoza na bok. I tak my zacły. Rychtig zacła łod nołstarsych. Prziglóndó sie ze zaciekawiyniy na jedna fotografka i gołdó: dyć to je nasa skoła na Gburach! Niymożliwe, wiejla klasów tu moze być? Chyba ze śtyry? Ni dzoiołcha, tu je yno jedna klasa, klasa drugoł ze tysiónc łoziymset dziewiyńdziejsióntego dziewióntego roku, zarołs po jej wybudowaniu, bo ta skoła co była przedtyn, łokołzała sie za małoł na tejla dziejci. Ta fotografka babcia dostała łod swojej kómratki, a dzierzy jó we ty albumie, coby pokołzać historijoł tej skoły. Tu chodziył mój ołpa – łojciec łod mojygo dziadka, potyn mój dziadek (łod nich tes moł fotografki), a tera joł chodza. I na ty be kóniec, bo łod nowego roku skolnego wsystky dziejci banó chodzić do drugej skoły we Siołkowicach, dzie było (jescy je łostatni rok) gimnazijum. Za sprawó kolejnej reformy jus nie be tej starej, fajnej skoły na Gburach. Wiejlkoł skoda. Na tej nołstarsej fotografce, dzie je sejśdziejsiónt dziejci we drugiej klasie, wsystky dziołski łoblecóne só w dugy klejdziki. Jak gołdoł babcia, to nie só klejdziki, yno mazejlónki, dugy ołze do ziymie. Do tego miały fortuski biołe, abo we drobne kwiołtyska. Niechtore były w jaklach, abo opleckach (to inacej kaftanik abo gorset). Chłopcy miejli jakyś ciymne bluze abo siakiety. A dwóch rechtorów stoji w ancugach, pod kamizejlkó biołoł kosula i binder. Na nastympnych dwóch zdjynciach z lołt tysiónc dziewiyńset dwadziejścia dwa i śtyry, dzie jes tes papa łod mojygo dziadka, dziołchy jus majó ajnfachowe klejdziki za kolana i jakyś fortuski. Włosy wsystky we warkocykach. A chłopcy stojó w pulołwerkach, co niechtorzi w biołych kosulach ze wywiniynty kragliky na pulołwerku abo bluzi. A jejich zołk – elegancik – tes zaś we ancugu, w biołej kosuli ze bindry. A na łostatek dała mi babcia fotografka tes trocha staroł, bo ze tysiónc dziewiyńset sejśdziejsióntego piyrsego roku. A na niej mój dziadek. Ale fajny karlus. Dwadziejścia siedym dziejci ze tytóma. Z przodku same dziołchy, te jus só w klejdzikach do kolanów, prawie wsystky klejdziki z biołymi kraglikóma, a ze zadku chłopcy we biołych i kolorowych kosulkach. I zołcka, nie zołk. Camu na tych starsych fotografkach zołcków nie było? Bo pierwej, gołdoł babcia, we skole mołgli ucyć yno chłopi, kobiyty tes, ale nie wydane, yno stanu paniyńskygo i to z nieposzlakowanó opinió. Taky były śmiysne przepise.
Potyn babcia wycióngła mi połra fotografków i gołdoł: a tera mi powiydz, co tu mómy? Nó to jej gołdó ize jakyś stare dómy, strómy, polnoł dróga, wiejlky kałuze z wodó nó i ołmy choćby skóndś masiyrowały. Ale dyć tu na przodku stoji kaplicka, i to przeca je kaplicka co tera stoji przi nasy róndzie? Mołs prawie, ale po koleji, padoł babcia i łosprawioł: te stare dómy i całoł resta to Gbury, dziynnie ta chodzicie do i ze skoły. Stoji jescy połra takich bardzo starych chałpów, co wybudowane były na pocóntku dwudziestego wieku, niechtore majó przesło sto lołt. Bes całe Gbury cióngły sie śtyry wiejlky doły, inacej zwane kałuze. Łóne były po to, ze jak sie połlyło co we wsi, to ludzie brali stónd woda coby gasić łogiyń. Piyrwej jak sie zacła połlić jedna stodoła, abo jedyn budynek to sie chyciyło kans innych tes, bo wsystko było drewniane i kryte słómó. Przi takich łogniach to i poła Gburów sie społlyło (a przed tysiónc łoziymset trzidziesty roky to i kościoł sie społlył). We tych kałuzach biydniejsi ludzie, co niy miejli tejla pola coby familijoł wyzywić, mocyli próntki, inacej wiklina. Śniej potyn wyplołtali kosyki i inne rzecy. Potyn sprzedołwali jy bałeróm, ale nie yno. Tu je dalej takoł fotografka, a na niej widać fóra zapakowanoł kosykóma, stolickóma i inny sprzynty. Tak zaladowanoł, zaprzóngniyntoł do dwóch kóni, wyjyzdzali poza Siołkowice, nierołs i do Berlina. Sprzedali, a za zarobióne pijóndze mołgli bes jakiś cas wyzywić swojy familije.
Przi chałpach i nad tymi kałuzóma, co sły środky Gburów rosły wiejlky strómy, a miyndzy niymi sła dróga. I to nie polnoł dróga, jak ci sie zdołwało, padoł babcia, yno normalnoł dróga bes wiejś. Tera mozes sie przedstawić, jak to było, jak popadoł desc, abo topiył sie śniyg. A śniega było zawse kans, bo zimy były srogy.
A te ołmy jak padołs co tu widzis, to nie ołmy. To só młode kobiyty, yno tak staro wyglóndajó, Ta fotografka pokazuje ludzi ze Siołkowic we tysiónc dziewiyńćset dwudziesty roku, jak masiyrujó ze kościoła do dóm. Jezusicku drogi, po łobu strónach tych kałuzów wsyscy idó piechty, jedyn za drugi. Kobiyty we ciymnych mazejlónkach. Na mazejlónkach fortuchy ze wysywanymi kwiołtkóma. Prawie wsystky przikryte rubymi, dugymi chustóma, niechtore miały yno satki na głowach. To musiało być bes zima. My tera mómy asfaltowe drógi, a do kościoła zawse jejdziymy ałty, sie laty, cy zimó.
Mołs prawie, gołdoł babcia, to je kaplicka na róndzie. Kaplicka ze tysiónc łoziymset dziewiyndziejsióntego roku ze figuró świyntego Nepomucyna stoji na ty placu łod takygo dołwna. Przezyła jak zakopowali kałuze, jak robiyli u nołs asfalt, chodniki, piynkne róndo i to co tera mómy. To, co tera mómy, to jes piynknie zagospodarowanoł całoł dziejlnica Gbury, nawiónzujóncoł do starej historyji nasej wsi.
Babci przipómniało sie, jak ło historii Gburów gołdka, ze siołkowscy gburzi zawse byli uparci. Pejdziała mi taky trzi przikłady. Jak łod Łopoloł do Wrocławia budowanoł była kolej, to siołkowscy gburzi miejli łoddać trocha ziymie pod wybudowaniy stacji kolejowej. Zołdyn sie nie zgodziył i stacji kolejowej niy ma we Siołkowicach, yno je w Popilowie. Drugi przikłołd był, jak za nasy kościoły zmiyniali dróga, coby gburó prościej było na pola dojechać. Gburzi miejli zasypać ziymió doł, co je przi kościejle, ale łóni sie nie zgodziyli. Za kara musiejli wozić kamiynie ołze do Ozimka. A dróga i tak powstała. Za kościoły są dwa doły, a bes ich środek usypanoł jes ta dróga, co sie zwie Błóniy. Jescy jedyn przikłołd upartych gburów siołkowickich. We tysiónc dziewiyńsetny roku sołtys wsi zakołzoł ścinać tołpóle, co jy łod wieków gburzi sadziyli przi swojich dómach i przi kałuzach, a potyn wycinali na swój uzytek. Łóni sie z ty nie zgodziyli. Jedyn z nołwiynksych gburów ze wsi w nocy pościnoł strómy kole swojygo dómu, a inni, jak to widziejli, zrobiyli to samo. Sprawa posła ołze do sóndu i połra gburów siejdziało dwa, a niechtorzi śtyry miejsiónce we hereście. Widać, ludzie we Siołkowicach byli uparci, a bes ta upartość i kans straciyli. Ale tes z drugej stróny idzie pejdziejć, ize bes swoja upartość do cegoś dośli. Coś mi sie widzi, ze i dzisiej my só trocha uparci i chyba nierołs doś dobrze, jako całoł wiejś, na ty wyłaziymy.
Na jednej fotografce był stary budynek siołkowickej straże. Przi tej straży krónciyły sie kobiytki ze snopkóma zbozoł. To mie tes zaciekawiyło, we środku wsi kobiyty ze snopkóma? Babcia mi gołdoł, ize ci co miejli małe gospodarecki (tak na tyn przikłołd i łóni piyrwej), yno trocha pola, jakyś zwiyrzóntka w dóma i zołdnych masin do łobrołbianioł, musiejli sie prosić tych bogatych bałerów, coby im pómołgli. I tak bogatsy wystawioł masina do młócynioł zbozoł na jakinś placu, a było połra takich placów we wsi, i ludzie podjyzdzali fóróma, nierołs i całoł noc cekali na swoja kolejka, wymłóciyli, zapłaciyli i zawoziyli do siebie do dóm. Niechtorzi nie zapłaciyli, ale za to łodrołbiać to musiejli u bałera na polu.
Ekstra fotografki to były te ze wesejlów. A je ich trocha w tych albumach. Nołstarse je ze tysiónc dziewiyńćset dwudziestego roku. Sprzed drugej wojny jes ich jescy wiyncej. A na wsystkich śnich pani młodoł je we cołrny stroju: cołrnoł mazejlónka i jakla. Do tego wysywany, bioły, jedwabny fortuch ze wysywanymi kwiołtkóma. Cołrne trzewiki zapinane na klamra i trocha tes widać cołrne póncochy. Włosy zaplejcióne we warkoc, a tyn warkoc fajnie na głowie ułozóny. Młody pón we cołrny ancugu i biołej kosuli, a przi kabzie z lewej stróny siakieta przipiyntoł dugoł ślajfa, co sióngała prawie do jego kolón. Inni goście wyglóndali podobnie, chłopi we ancugach i biołych kosulach, a pod kragliky binder. A kobiyty tes wsystky we dugich knepkach, mazejlónach i jaklach. A fortuchy co jedyn to fajniejsy, wysywany we rózmajte kwiołtyska. Jak były druhny na wesejlu, to zarołs jy było poznać, bo miały wianuski na głowach, a druzbowie tes taky ślajfy jak młody pón. Małe dziołski były we biołych klejdzikach. Na jednej fotografce ze tysiónc dziewiyńset piyńdziejsióntego roku młodoł pani je jus we bioły, dugi klejdzie, a na głowie moł welón. Ale łojcowie młodych i starsi zaprosóni jescy we starych strojach, tak jak ci sprzed wojny: mazejlónka, jakla, wysywany fortuch i chustki ze fryndzlóma na głowie.
Tu sie spómniało babci jak jej mama, a moja ołma sie wydołwała we tysiónc dziewyńset piyndziejsiónty drugi roku, to swojej mamie i świgrowej (teściowej) musiała dać zrobić fortuchy. Fortuch był ze cołrnego aksamitu, krótsy łod mazejlónki i zawiązywany na zadku. A na dole nie wysywane, ale nakrołpiane niebiesko zołte kwiołtyska. Taki był zwycaj, a jedyn taki fortuch jescy sie dobrze trzimie i je schowany we dómu rodzinny, skónd ołma pochodzi, to znacy we Krościcach.
Przi tych fotografkach kans sie pytóm babci, bo nic z tego nie rozumia. Camu młode panie só łoblecóne na cołrno? Przeca łóny wsystky wyglóndają jak stare ołmy? Babcia sie śmieje i gołdoł: „bo te kobiyty jus wiejdziały co jy cekoł, ize ciymne i ciynsky zyciy banó miały ze chłopóma po wydaniu sie”. A camu na niechtorych wesejlach były trzi, abo śtyry jednako łoblecóne na bioło młode dziywki? Nó bo to były biołe druhny, a to znacyło, ze hejbama (akuszerka) nie be jescy potrzebnoł. A dzie wesejla były robióne, bo na pewno nie we knajpach? Wsystko było w dóma u młodej pani. Cały fajer nasykowany nołcanściej we stodołach, bo izby by były za małe. Ale bywało i tak, ze łobiołd jejdli w dóma, potyn śli do kacmy potańcować i wrołcali na kafej i kołołc do dóm. A potyn zaś do kacmy, wsystko łod bogactwa gospodołrzi zalezało. Nó to kiedy sie nołcanściej robiyło wesejla, bo chyba barzej bes lato, jak było ciepło? Rózmajcie, jak kómu pasowało, ale tejla co wia, kans robiyli na jejsiyń, jak na polach było pozbiyrane i posprzóntane, byle nie za nieskoro, coby nie było za zimno. Kans robiyli przed listopady, a tedy kierowali sie fajny powiedzyniy: „Na świyntoł Jadwiga nie wia sie przida, ale wele wsystkich świónt, to się bana tu plónt” (chodzi ło piyrse mroze).
Testo fajne te fotografki, połra godzin jy łoglóndómy, a kóńca nie widać. Só i stare sklepy, kacmy, co ich jus dołwno niy ma, ani budynków jus takich niy ma, dzie te sklepy i kacmy były. Babcia łosprawiała mi, ze te kacmy suzyły siołkowianóm, ale tes i kans niescejścioł przinosiyły. Było połra takich gospodołrzi we wsi, co lubiejli ta przesiadywać i grać w karty. Jaky tes inne rozrywki miejli w ty casie na wsi? Yno ze niechtorzi tak zaciekle grali, ze całe gospodarki przegrołwali i straciyli wsystko. Dyć to prawie jak dzisiejsy hazard? Skoda ze z tego piyrwej nie lycyli.
Pod koniec tej nasej nasiadówki to ejch sie musiała zdrowo pośmiołć. Była takoł fajnoł fotografka: staroł słómiannoł chałpa, a wniej, za drewnianó laubó chlywy. Tak piyrwej sie budowało, izbów nie zakans, nołważniejse chlywy na zwiyrzynta. Na postrzodku dworu gnojownik, pełno kur, kacków i gańsi. Ze grabióma stoła małoł kobiytka a przi niej z widłóma chłop. Joł myślała, ze to cora łod tego gospodołrza, a babcia pejdziała ze to jego ślubnoł. Babcia dołwno tymu słysała łod swojej ołmy ize chtoś sie pytoł tego gospodołrza: „ale małoł kobiytka sie bieres”, a łóna słysała i mu na to:”choć małoł, ale moł wsystko, co i ta wiejlkoł”.
Ale nołlepsoł była takoł fotografka: gospodarski podwórek, murowany dóm ze bardzo fajnó drewnianó laubó. Przed laubó stoji gospodołrz, moł cołpka na głowie, kosula, a na niej watowanoł westa i galołty wpuscóne do bótów ze cholewóma. Wele niego kobiyta łoblecónoł w knepka i jakla, a na knepce zapołska. Wsystko ciymne, nó i cołrne trzewiki. Przed niymi stojó trzi dziołski w klejdzikach taky na łoko po śtyry, dwa i jedyn rocek. Joł myślała, ze to jakyś starziki, a dyć to łojcowie łod tych dziejci!!! Łojcowie mołgli miejć wele dwadziejścia siedym lołt, yno to łoblecyniy ich starymi zrobiyło. Jaky było mojy zdziwiyniy, jak mi babcia pejdziała, ze te dziejci, to nie dziołski, yno chłopcy. Co, we klejdzikach? Anó piyrwej, a jes to rok tysiónc dziewiyńćset dwudziesty sósty, małych karlusów łobłócyli we klejdziki.
Jak joł sie uśmioła! Przed łocóma stanóły mi mojy braciski we klejdzikach. To był łobrołzek!!!
Karolina Macioszek