Nie zawse było bogato, a prawie zawse biydnie i ubogo. Ciynsky zyciy miejli ludzie, nasi praołpowie piyrwej. Nie doś ize harowali na polu i prawie wsystko robiyli gołymi rankóma, to zyli bardzo biydnie.
Na dodatek mało chto mioł masiny, a łobrołbiali pola krowóma i kónióma i byle jaki sprzynty, co wiecnie sie psuł. Tyn zepsuty laty, abo jejsiynió sprzynt, zaradni gospodołrze (a tacy musiejli być, coby przezyć) całoł zima naprołwiali. Roboty na polu nie było, to mogli siejdziejć we kómórkach, abo we ciepły chlywie i klepać kose, naprawiać koła abo drołbki łod drabiniołków (to wozy drewniane, na drewnianych kołach).
Prawie wszyscy miejli małe gospodarecki i z tego musieli wyzywić nierołs bardzo wiejlkoł familijoł. Dziejci nie było dwóch abo trzech, było łoziym, dziejsiynć a i po dwanołście dziejci we normalnej tedy wiejskiej familijej. To była celołdka! Skoda ze tedy nie płaciyli piyńćset plus (500 +), byłby jedyn bogatsy łod drugygo.
Ciekawiyło mie zawse, camu piyrwej było tejla farołrzów? We kozdej wsi i po dwóch, ale i wiyncej kozdy rok byli wyświyncani. Było tes kans zakónniców. Młode dziołski bardzo cansto „sły do klołstora”, jak to moja ołma gołdoł. I tej ołmy (praołmy) ejch sie spytała, camu piyrwej tejla było tych powołań, a tera to na palcach policyć. A ołma mi gołdoł: „ludzie piyrwej byli barzej wierzóncy, ale nie dziw sie ize było tejla powołań. Łojcowie byli radzi jak jedno, dwóch i nierołs wiyncej dziejci sło do klołstora cy na farołrza. A camu? Nie było jus tejla gambów do wyzywiynioł. A po drugy, jakby sie pozyniyli, to łojcowie musieli dziejciom dać aussztojer (wiano) ale i kawałek pola i jakyś zwiyrze ze chlywa”. To tes je takoł prołwda ło tych dołwnych casach.
Tes im przisło zyć ty nasy przodkó w casach bardzo niespokojnych, bo i piyrsoł wojna była i drugoł wojna światowoł. Niespokojnie na świejcie, biydniej, ale sobie wsyscy jakoś radziyli. I kómraciyli sie barzej jak tera. Ołma mi pejdziała, ze przed kozdó chałupkó stoła ławecka przi płocie łod stróny drógi. Gospodołrz wyłaziył przed chałpka, siołdoł na ławecce, kurzył fajfka i cekoł ołze jaki kamrat dó niego dójdzie. Ale niedaleko, u drugiej sómsiadki na ławecce siejdziały gospodynie, kobiyty łod tych, co kurzyli fajfki. Tam to było dopiyro fajnie. Śmiychu co niymiara, bo kozdy ze wsi był łobgołdany. Kozdego umiały łobklachać. Wsystko wiejdziały, dzie chtory karlus na zołlyty łazi, chtoroł frejlka bandzie sie wydołwać i kiedy, chto kogo łobgołdoł i jakoł krzywda kómu zrobiył. Ale na siebie nie zajrzały. Łóny wsystko dobrze robiyły i wsystky były bes grzychów. Ale na innej ławecce siejdziały inne kobiytki i robiyły to samo, co tante. Tak to we wsi wyglóndało, jak miejli chwila casu, to siejdzieli na tych ławeckach, połosprawiali, pokurzyli, połobgołdowali, wsystko bez złośliwości, bo zaś wsyscy ze sobó zgodnie zyli, w polach robiyli i sobie pómołgali. A co miejli innego robić jak nie było telefónu, radia, ani telewizora?
Ołma łod mojej babci (a mama łod ołpy), co sie urodziyła we tysiónc łoziymset dziewiyndziejsiónty roku to była prawoł bałerka. Nigdy jej głowa nie bolała, we nołwiynksy skwołr umiała na „polinku”(tak zdrobniale zwała swojy pole) robić. Moja babcia, jak była małoł dziołskó to pamiyntoł, ze cansto na to swojy polinko sła ze miechówkó i przinosiyła w niej trołwa, abo nozóma wyzgany łoset. To potyn dołwała krowie do złoba. A ta miechówka to była takoł wiejlkoł deka, czyli koc, do tego nakładła co trza było, chyciyła za śtyry rogi i przeciepła na pleca. I tak nierołs sła i połra kilomejtrów. Jak przisła do dóm, wartko musiała co uwarzić. Nołcanściej była to polywka, to je zupa ze maślónki, abo ściyrka, znacy zacierka. Bo dziejci jus cekały, jak przisły ze skoły, zeby co zjejś. Te nołstarse jus coś miały do zrobiynioł, to nołmłodse ta praołma wzióła do hańty i przi ty mogła warzić. A hańta to był taki szal abo chusta, przewiónzany bes syja, taky nosidełko.
Ta praołma miała do pómocy dziywka, jak to niechtore bałery miały. Dziywki były ze bardzo biydnych familijów, a cansto tes były siyrotóma, nigdy nie chodziyły do skoły i były rade, ize za robota u bałera dostaną spaniy i coś do zjedzynioł. I takoł to dziywka była u tej ołmy łod mojej babci, a zwali ją Halska. Prawe mióno to Elzbiyta (Elżbieta). Łóna jus łojców niy miała, do skoły nigdy nie chodziyła, alfabetu nie znała. Niechtorzi sie śniej śmiołli i pytali:
– a kiedy mołcie gyburstag? A łóna łodpejdziała, ize jak sie kartołfle kopie (bo miała we wrzejśniu), a jak sie chto spytoł:
– a wiejla je na casie? To pejdziała „łobejrz się sóm, ta wisi zygołr.
Takoł to była ta dziywka, ale to była bardzo dobroł kobiytka. Pómołgała przi dziejciach, chodziyła na pole, robiyła we chlywie. I radowała sie, ze moł co zjejś, w co sie łoblyc i dzie spać.
Ta dziywka na kole jejździć nie umiała. Jescy moja ołma pamiyntoł, jak ta biydołcka sła połra kilometrów susyć siano na łónki we pokojskich lasach. Po zgrołbianiu siana wykómpała sie we Brynicy i była jak nowo narodzónoł, tak gołdała. Jak przisła nazołd pod wiecór do dóm, to wcale nie była zmancónoł. Była tes bardzo poboznoł. Piyrwej był zwycaj, ze farołrz sed bes wiejś (piechty, bo niy mioł auta) ze Przenołświyntsy do chorych i umiyrajóncych. Łóna zawse klynkała, ołze tyn farołrz przesed mino. A jak widziała dziejci, co nie klynkły przed „ty Pónbócky, co go farołrz nióśli”, jak sama gołdała, to łogiyń na dachu! Zarołs łojcowie wiejdziejli, jaky to só hóncfuty te jejich dziejci.
Mój ołpa (praołpa), jak był jus na swojy gospodarstwie, to nie chcioł ani ściyrki, ani polywki, bo sie tego najołd, jak był mały. Łosprawiała mi moja babcia ize rołs, jejdyny rołs we swojy zyciu dostała łod swojygo papy laćky po rance, to znacy łod mojygo ołpy. A za co? Bo swojymu bratowi chciała ze talyrza przi łobiejdzie wybrać lepsy kónsek miynsa. Łóna była starsoł, a dostała mańsy kawałek. Sie to sprawiejdliwe? Tedy tyn mój ołpa ścióngnół z nogi laciek i jej gołdoł: „jakbyś była we Rusijej na wojnie, to byś jadła i to, co my we wiadrach kónióm nosiyli, a nie wybrzidzała, jak to teras robis”. Oj, oj, takygo klapsa to moja babcia pamiyntoł do dzisia. I jescy pamiyntoł, jak smakowała zupa ze pokrziwów, chtoroł jejej papa warzył, a naucył sie tego we niewoli w Rusijej.
Przeglóndały my kiedyś fotografki i stare albumy u babci. Camu te młode panie nosiyły cołrne łobłócki do ślubu? Joł sie tak myśla ize tyn cołrny ślubny strój, ta mazejlónka, jakla, to te kobiyty łobłócyły, bo jus wiejdziały, jaky je cekoł zyciy. Ciynsky, ciymne, nie biołe i kolorowe yno taky, jaky zyciy miejć miały. Sie to prołwda, nie wia. Ale jak to inaczej wytłómacyć?
Karolina Macioszek