Emigracja do Brazylii z Siołkowic, Popielowa i okolicy cz.1

Emigracja do Brazylii z Siołkowic, Popielowa i okolicy w latach 1875 – 1886

Opracowano na podstawie dokumentów
w Archiwum Państwowym w Opolu
Helena Kokot i Józef Moczko
Lipiec 2010 r.

 

Słowo wstępne

         Aktualnie zmiana środowiska, wyjazd gdzieś na stałe, lub czasowo nie stanowi problemu. Gdy potrzeba korzysta się z tej powszechnej możliwości, by osiąść w innym miejscu o dogodniejszych warunkach, zarobić trochę grosza, czy np. zacieśnić więzi rodzinne. Dziś wyjeżdża się najczęściej zarobkowo, nierzadko z firmami, które mają swoje interesy w świecie.

        
            Kiedyś uwarunkowania były inne, świat mniej zbadany, możliwości przemieszczania się ograniczone, „wszędzie było daleko”, to i zjawisko społeczne zwane emigracją inaczej wyglądało.

         Emigracja, inaczej ruch wędrówkowy przypisany jest człowiekowi praktycznie od czasu, gdy przyjął życie osiadłe, zorganizował się we wielkie wspólnoty, regiony i państwa. Gdy w miejscach bytowania, zamieszkania jednostki, grupy, czy też osoby o niekorzystnym statusie uważały, że lepszą przyszłość mogą sobie zorganizować gdzie indziej decydowały się na zmianę środowiska. Z drugiej strony zdarzało się, że zmuszano do emigracji.

         Emigrowano z wielu powodów: ekonomicznych (bytowych), politycznych, religijnych, rodzinnych i w końcu zarobkowych. Bez zamiaru powrotu, albo z takim zamierzeniem.

         Na wielką skalę zjawisko to rozwinęło się w Okresie Wielkich Odkryć Geograficznych, szczególnie po odkryciu obu Ameryk, na przełomie XV i XVI wieku. Był to już dość zorganizowany podbój świata, który trwał parę wieków.

         W XIX wieku emigracja nabrała nowej jakości, głównie za sprawą rozwoju środków komunikacji i „zachęt państwowych” administracji „zamorskich ziem”. Magia darmowej ziemi obiecanej ściągała ludzi spragnionych jej tysiącami z całej Europy Zachodniej i Środkowo-Wschodniej. Głównie angielskojęzycznych i niemieckojęzycznych, ale także relatywnie dużo polskojęzycznych. W ostatnich dziesięcioleciach wieku trend przybrał wręcz masowy wymiar. Choć władze starały się go ograniczać, wiele rodzin z podopolskich wiosek decydowało się na podróż w jedną stronę za morze, m. in. do Brazylii, w dużym procencie nielegalnie, nierzadko na „kombinowanych papierach”, co w efekcie jeszcze dziś sprawia trudności w dochodzeniu do określenia klarowności procesu.

         Dowiedzone jest, że pierwsze wyjazdy, czy też ucieczki miały miejsce już w połowie XIX wieku. Niniejsze opracowanie obrazuje zapisane w dokumentach oficjalne postępowanie władz, samych zainteresowanych emigracją obywateli z Siołkowic i okolicznych wiosek w okresie szczególnego nasilenia w drugiej połowie tego stulecia.

 

Za morzem nadzieja

         W czerwcu i lipcu 1875 r. do Królewskiej „Landratury”, czyli do Starostwa w Opolu wpłynął wniosek 26 rodzin  z Siołkowic i okolicy, w sumie 111 osób z prośbą o zwolnienie ich z obywatelstwa pruskiego. Prośbę uzasadniali zamiarem opuszczenia Prus i osiedlenia się za oceanem w Brazylii. Już po paru dniach otrzymali tzw. „Entlassungsschein”, co oznaczało „wolną drogę do upragnionej Ameryki” (w tym przypadku Ameryki Południowej). Na liście znaleźli się.

 

         Lista osób (rodzin) z Siołkowic i okolicy, które w czerwcu i lipcu 1875 r. złożyły wniosek o zwolnienie z pruskiego obywatelstwa, zamierzających wyemigrować do Brazylii.

 

* Blasius Stellmach do 5.01.1857 r. Był osadzony w więzieniu za dezercję, po odbyciu kary zamierzał wyemigrować do Ameryki, jednak później zrezygnował i oddał dokumenty (pismo Komendantury w Kłodzku z dnia 15.12.1856 r.

 

Nie ma dokumentów poświadczających kiedy i czym udali się w tę daleką podróż.

         W 1876 r., a więc rok później lokalny inspektor szkolny – nadleśniczy Kaboth relacjonujący bieżącą sytuację w tej kwestii pisze: „I w tym roku duża liczba osób, szczególnie z Siołkowic i Popielowa zamierza wyruszyć do Brazylii,… jest nie do pojęcia ten pęd w nieznane, do nadzwyczajnie niepewnej dla nich egzystencji,… o tym, że takie to warunki panują w Ameryce Południowej, a tym samym i w Brazylii mówi się dzieciom w szkole, aby przez nie trafić do ich rodziców i zniechęcić do emigracji. Jednak bezskutecznie, a Popielów i Siołkowice to główne siedliska tej emigracyjnej epidemii.”.

         Z pewnością to pismo, jak również i inne sygnały mocno zaniepokoiły Królewskiego Powiatowego Inspektora Szkolnego, bo zwołał na dzień 17 kwietnia 1876 r. nadzwyczajną konferencję dla wszystkich nauczycieli z Chróścic, Starych Siołkowic, Kolonii Siołkowice, Popielowa i Kaniowa, konferencję poświęconą w całości problemowi przestrzegania przed emigracją.

         Podobnie funkcjonariusze lokalnej administracji „zaabsorbowani” niesłabnącą emigracyjną tendencją, w tym samym okresie i tej samej zwierzchniej władzy zdają swoje wykazy i sprawozdania. 13 kwietnia 1876 r. wójt gminy Siołkowice nakazał sołtysom sporządzenie wykazu tych, którzy tego roku zamierzają bez dokumentów wyemigrować do Ameryki. Następnego dnia taka lista była gotowa. Wymienia się w niej 10 osób z Siołkowic Starych, 5 osób z Kolonii Siołkowice i 2 osoby z Kaniowa. Wójt gminy Popielów na swojej liście podał 24 osoby. Natomiast „Landrat” jakby bieżąco uzupełniając powiadamia Rejencję Opolską 30 kwietnia 1876 r., że cztery osoby z listy Popielowskiej: Albert Barcik, Jacob Skroch, Albert Skroch i Philip Kassela właśnie dopiero co w nocy z 28/29 kwietnia 1876 r. wraz z ich rodzinami opuścili Popielów udając się do Ameryki Północnej, nie do Brazylii.

 

 

Lista osób, które nielegalnie zamierzały wyemigrować, sporządzona 13 – 19 kwietnia 1876 r. dla Naczelnika Gminy Siołkowice.

 

Z Siołkowic:

1. Chałupnik Carl Maciossek

2. Komornik Thomas Maciossek

3. Chałupnik Anton Wosch

4. Komornik Stephan Filla

5. Komornik Robert Robihs

6. Komornik Cacper Purkot

7. Komornik Valentin Purkot

8. Komornik Peter Purkot

9. Komornik Johann Walla

10. Komornik Albert Kania

 

Z Kolonii Siołkowice:

1. Chałupnik Bruno Macziossek

2. Kolonista Moritz Urbik

3. Komornik Simon Pampuch

4. Kolonista Casper Spisla

5. Syn wycużnika Mattias Filipp

 

Z Kaniowa:

1. Chałupnik Stanik Fautsch

2. Chałupnik Johann Bienienda

 

Dane z Popielowa podał 19. kwietnia 1876 r. naczelnik gminy Susa:

1. Albert Bartzik

2. Jacob Skroch

3. Albert Skroch

4. Leopold Nogosek

5. Johann Skrzipietz

6. Ambrosius Skrzipietz

7. Josef Grolik

8. Martin Jelen

9. Bartek Kanietzny

10. Johann Fylla

11. Alexander Halama

12. Filip Zajunz

13. Simon Baudy

14. Lorenz Gondro

15. Johann Kania

16. Gregor Slabik

17. Johann Lisowski

18. Nicolaus Woitzik

19. Filip Kassela

20. wdowa Weronika Temerla

21. Robert Bartylla

22. Franz Psiors

23. Gregor Marssolek

24. Franz Deliga

 

         Gdy analizowano te pisma i wykazy emigrujący uciekinierzy jak Stanislaus Fautsch z Kaniowa, Anton Wosch, Stefan Filla, Thomas Maciossek i Caspar Spisla z Siołkowic figurujący na nich byli już daleko. Świadczy o tym lista pasażerów „parowca” płynącego do brazylijskiego portu Santa Catharina, na której widnieli już 1 kwietnia 1876 r. Listy obejmującej ostatecznie 321 osób z Siołkowic, Golszowic, Naroka, Brynicy, Chróścic, Popielowa, Kolonii Popielowskiej i Kaniowa.

 

Lista pasażerów statku parowego „Salier”, który płynął do Brazylijskiego portu Santa Catharina pod kapitanem Hesse, którą podał 1.04.1876 r. „Le Commihsaire Maritime – Com. Lauweny”.

 

Nr na liście	Nazwisko	Wiek	Skąd
8	Anton Wosch	36	Siołkowice
9	Beata	40	jw.
10	Margaretha	20	jw.
11	Rosalia	18	jw.
12	Bartek	16	jw.
13	Tomec	13	jw.
14	Franziska	12	jw.
15	Peter	8	jw.
16	Michael	5	jw.
17	Anna	3	jw.
18	Marie	½	jw.
19	Michael Kampa	31	jw.
20	Stefan Filla	34	jw.
21	Eva	34	jw.
22	Lorenz	8	jw.
23	Hedwig	7	jw.
24	Peter	1	jw.
25	Maria	½	jw.
26	Florian Marszolek	35	jw.
27	Franciska	22	jw.
28	Maria	½	jw.
29	do (?)	13	jw.
30	Johann Waleczko	40	jw.
31	Franciska	47	jw.
32	Julianna	16	jw.
33	Rosalie	7	jw.
34	Matthias Kupka	42	jw.
35	Martha	39	jw.
36	Maria	½	jw.
37	Nicolaus Waleczko	45	jw.
38	Margarethe	45	jw.
39	Johanne	12	jw.
40	Peter	7	jw.
41	Andreas	½	jw.
42	Philipp Waleczko	42	jw.
43	Agnes	41	jw.
44	Johann	15	jw.
45	Maria	11	jw.
46	Paul	9	jw.
47	Sofia	8	jw.
48	Robert Kubis	26	jw.
49	Margaretha	26	jw.
50	Thomas	½	jw.
51	Paul Maciej	48	jw.
52	Ulianne	57	jw.
53	Paul	22	jw.
54	Hedwig	19	jw.
55	Matthias Filla	49	jw.
56	Rosine	42	jw.
57	Rochus	14	jw.
58	Agathe	8	jw.
59	Johann	6	jw.
60	August Kampa	39	jw.
61	Ursula	43	jw.
62	Julianne	17	jw.
63	Marie	14	jw.
64	Franciska	8	jw.
65	Bartek	25	jw.
66	Rochus Siuda	24	jw.
67	Johann Walla	33	jw.
68	Pauline	29	jw.
69	Franciska	5	jw.
70	Albert	3	jw.
71	Michael	¾	jw.
72	Peter Purket	26	jw.
73	Christine	25	jw.
74	Albert	1	jw.
75	Valentin	57	jw.
76	Julianne	57	jw.
77	Bruno Maciossek	37	jw.
78	Julianne	34	jw.
79	Tomas	10	jw.
80	Michael	10	jw.
81	Gregor	8	jw.
82	Maria	6	jw.
83	Lucas	4	jw.
84	Hedwig	1	jw.
85	Peter Kubis	26	jw.
86	Theresia	26	jw.
87	Johann Klenk	24	jw.
88	Eva	24	jw.
89	Marie	2	jw.
90	Josef	¼	jw.
91	Suzanne Luka	55	jw.
92	Margaretha	14	jw.
93	Thomas Kulig	31	jw.
94	Catharina	27	jw.
95	Maria	1	jw.
96	Josef Zappa	24	Golszowice
97	Pauline	26	jw.
98	Anton Kulig	24	Siołkowice
99	Sofia	26	jw.
100	Thomas Klink	29	Golszowice
101	Dorothea	30	jw.
102	Agnes	2	jw.
106	Johann Zappa	45	jw.
107	Marie	45	jw.
108	Agnes	18	jw.
109	Johann	17	jw.
110	Josef	11	jw.
111	Pauline	8	jw.
112	Josef Scholz	63	Narok
113	Catharina	61	jw.
114	Johann Zappa	35	jw.
115	Barbara	35	jw.
116	Johann	8	jw.
117	August	3	jw.
118	Carl	1 ½	jw.
119	Jacob Langner	38	Golszowice
120	Josefa	34	jw.
121	Johann	9	jw.
122	Jozef	7	jw.
123	Franz	5	jw.
124	Wilhelm	3	jw.
125	Maria	¾	jw.
126	Thomas Maciossek	32	Siołkowice
127	Maria	24	jw.
128	Johann	1	jw.
129	Ludwig Kosiok	46	Siołkowice
130	Christina	47	jw.
131	Atanislaus	9	jw.
132	Sutanna	30	jw.
133	Friedrich Sobota	48	jw.
134	Ulka	42	jw.
135	Urban	14	jw.
136	Johann	12	jw.
137	Simon	9	jw.
138	Sutanna	7	jw.
139	Liba Przybiela	32	jw.
140	Elisabeth	44	jw.
141	Margaretha	2	jw.
142	Margaretha	2	jw.
142	Vincent Kokott	25	Golszowice
143	Agnes	31	jw.
144	Josef	11	jw.
145	August	6	jw.
146	Franz	4	jw.
147	Paul	½	jw.
148	Johann Sylla	32	Brynica
149	Catharina	38	jw.
150	Josef	17	jw.
151	Franz	15	jw.
152	Rochus	9	jw.
153	Stanislaus	5	jw.
154	Elisabeth	3	jw.
155	Carl	½	jw.
156	Simon Wiltzek	33	jw.
157	Maria	24	jw.
158	Anton Salzbrunn	27	jw.
159	Maria	29	jw.
160	Anton	3	jw.
161	Johann	¾	jw.
162	Sofia Maciossek	31	jw.
163	Susanna	6	jw.
164	Hedwig	4	jw.
165	Franciska	2	jw.
166	Rochus Pogrzeba	29	Siołkowice
167	Franciska	39	jw.
168	Beata	6	jw.
169	Martin Paluschek	34	Chróścice
170	Barbara	28	jw.
171	Paul	1 ½	jw.
172	Franz Paluschek	27	Siołkowice
173	Mathilde	31	jw.
174	Franciska	¾	jw.
175	Thomas Bieniek	45	Chróścice
176	Pauline	40	jw.
177	Josef	12	jw.
178	Christine	9	jw.
179	Pauline	¾	jw.
180	Christek Smolka	40	jw.
181	Maria	45	jw.
182	Maria	7	jw.
183	Jacob	¾	jw.
184	Johann Keller	31	jw.
185	Elisabeth	28	jw.
186	Paul Reck	29	Siołkowice
187	Christine	46	jw.
188	Lorenz	4	jw.
189	Urban Bialucha	36	Chrościce
190	Pauline	35	jw.
191	Johanna	12	jw.
192	Gregor	4	jw.
193	Maria	2	jw.
194	Thomas Skroch	55	Siołkowice
195	Theresia	54	jw.
196	Maria	23	jw.
197	Josef	12	jw.
198	Elisabeth	12	jw.
199	Albert Kośny	40	Chróścice
200	Julianne	42	jw.
201	Marie	5	jw.
202	Albert	2	jw.
203	Albert Klimionth	23	jw.
204	Susanne	29	jw.
205	Julianne	1	jw.
206	Josefa Grzonka	55	jw.
207	Susanne	20	jw.
208	Thekla	18	jw.
209	Stefan	15	jw.
210	Franz Mlynek	36	jw.
211	Franciska	36	jw.
212	Albert	7	jw.
213	Paul	2	jw.
214	Teofil Kosny	29	jw.
215	Susanne	25	jw.
216	Susanne	1 ½	jw.
217	Blasius Pollock	31	jw.
218	Pauline	33	jw.
219	Peter	2	jw.
220	Josef Toschka	32	Siołkowice
221	Rosalia	31	jw.
222	Simon Skora	44	jw.
223	Tekla	25	jw.
224	Peter	2	jw.
225	Beneta	½	jw.
226	Albert Kianski	38	Narok
227	Magdalena	39	jw.
228	Johann	11	jw.
229	Albert	4	jw.
230	Johann Filla	40	Popielów
231	Antonie	34	jw.
232	Felix Lukasczyk	39	Popielów
233	Christine	35	jw.
234	Johann	9	jw.
235	Maria	6	jw.
236	Sofia	2	jw.
237	Lorenz Makiolka	36	Narok
238	Rosalie	36	jw.
239	Rosalie	4	jw.
240	Lorenz	2 ½	jw.
241	Franz Deliga	33	Popielów
242	Susanne	28	jw.
243	Johanne	2	jw.
244	Pauline	¼	jw.
245	Caspar Schiwek	40	Kolonia Popielowska
246	Elisabeth	37	jw.
247	Catharina	14	jw.
248	Franz	12	jw.
249	Franciska	10	jw.
250	Johann	7	jw.
251	Maria	4	jw.
252	Franz Pollock	29	jw.
253	Beate	31	jw.
254	Julianne	4	jw.
255	Johann	3	jw.
256	Anna	¾	jw.
257	Josef Grolik	44	Popielów
258	Anna	43	jw.
259	Hedwig	8	jw.
260	Isidor Madelnik	42	Popielów
261	Julianne	41	jw.
262	Catharina	3	jw.
263	Franz	¾	jw.
264	Johann	¾	jw.
269	Veronika Schweda	49	jw.
270	Urban	19	jw.
271	Albert	17	jw.
265	Johann Skroch	29	jw.
266	Rosalie	30	jw.
267	Marie	3	jw.
268	Josef	¾	jw.
272	Simon Baldy	26	jw.
273	Agnes	32	jw.
274	Andreas	5	jw.
275	Marie	2	jw.
276	Michael	¾	jw.
277	Johann Przybylla	33	Kolonia Popielowska
278	Eva	32	jw.
279	Maria	3	jw.
280	Anna	1 ½	jw.
281	Johann	½	jw.
282	Catharina	67	jw.
283	Nicolaus Woytzik	34	Popielów
284	Franciska	28	jw.
285	Hedwig	4	jw.
286	Johann Lyska	38	Siołkowice
287	Susanna	34	jw.
288	Anton	3	jw.
289	Peter	½	jw.
290	Catharina Kulig	63	jw.
291	Caspar Spisla	29	Siołkowice
292	Margaretha	31	jw.
293	Franz	6	jw.
294	Pauline	4	jw.
295	Hedwig	2	jw.
296	Michael	½	jw.
297	Hedwig Kubis	17	jw.
298	Caspar Purkot	29	jw.
299	Christine	29	jw.
300	Lorenz	2	jw.
301	Marie	5	jw.
302	Julianne	3	jw.
303	Urban	1	jw.
304	Stanislaus Fautsch	41	Kaniów
305	Rosalie	49	jw.
306	Elisabeth	19	jw.
307	Michael	18	jw.
308	Maria	15	jw.
309	Clara	13	jw.
310	Franz	9	jw.
311	Theodor Schwelonk	30	jw.
312	Franciska	32	jw.
313	Franz	3	jw.
314	Johann	½	jw.
315	Josef Schwiertz	43	Chróścice
316	Dorothea	39	jw.
317	Rochus	13	jw.
318	Maria	9	jw.
319	Franciska	6	jw.
320	Catharina	3	jw.
321	Valentin Pogrzeba	41	Brynica
322		37	jw.
323		4	jw.
324		1 ½	jw.
325		52	jw.
438	Rosina Kania	36	Siołkowice
439	Maria	13	jw.
440	Peter	11	jw.
441	Martha	3	jw.
442	Johann	½	jw.
443	Rosalie	60	jw.

 

         Władza poszukiwała „tajnych agentów” nakłaniających ludzi do emigracji do Brazylii. Sprawą zajęła się ówczesna Prokuratura Opolska. Dysponowała kopią listu datowanego na 6 kwietnia 1876 r., firmowanego przez agenta Rudolfa Oskara von Lobedanc u. Co z Antwerpii, adresowanego do Antona Woscha z Siołkowic. Agent powiadamia Woscha, że wciąż nie jest w stanie podać mu dokładnej informacji w wiadomej sprawie, gdyż nie otrzymał jeszcze z Brazylii telegraficznej odpowiedzi. Obiecuje, że jak tylko taka nadejdzie, to natychmiast będzie powiadomiony o tym „czy i kiedy on i jego przyjaciele na koszt rządu brazylijskiego mogą zostać przewiezieni do Curitiby.

         Emigranci nie płacili za podróż. Zaczynali ją na stacjach kolejowych w Opolu, lub Lewinie Brzeskim, gdzie czekali na nich agenci i „pod ich opieką” ruszali pociągiem przez Drezno do Antwerpii. Tam wsiadali na statek i ruszali do Ameryki.

 

        

Wydział Spraw Wewnętrznych Rejencji Opolskiej w piśmie z dnia 28 kwietnia 1876 r. do Królewskiego Starostwa w Opolu informuje, że rozmiary tegorocznej emigracji z Siołkowic i okolicy zmusiły urząd do zasięgnięcia informacji na miejscu. Z informacji tych wynika, że z Siołkowic do Brazylii wybiera się podobno 70 rodzin, z Popielowa 30, podobnie z Kaniowa i Lubieni. Ma to zależeć od tego, czy korzystnie sprzedają to, co posiadają. Umowy emigracyjne z tych miejscowości wysyłane są do agenta Lobedanca w Antwerpii. Następnie, że na prośbę Woscha brat gminnego pisarza z Popielowa Carl Pierschke, miał ponoć kilka razy pisać tej wiosny do agenta Lobedanca w sprawie emigracji, a Carl Maciossek i Franz Psiorz udali się osobiście do niego, by zasięgnąć informacji. W piśmie wymienieni są ci, dzięki którym urząd spraw wewnętrznych informacje o takiej sytuacji otrzymał. Wśród nich wymieniony jest nadleśniczy Kaboth z Popielowa. Zawarta jest też w nim sugestia, że warto by karczmarz Wolff z Siołkowic jako ten, u którego codziennie gromadzą się ci, którzy swą własność już sprzedali, zbierał informacje o agentach. Również naczelnik gminy von Schmid jako dobrze zorientowanego w kwestii emigracji do Brazylii oraz żandarma w Popielowie.

Koniec części pierwszej, cdn.