Historia parafii Żelazna jest ostatnią częścią opowieści pisanej przez Franciszka Godulę o kościołach oraz parafiach należących kiedyś i dzisiaj do dekamatu siołkowickiego. Kościół pw. św. Mikołaja wraz z parafią w Żelaznej był jednym z pierwszych a zarazem najstarszych kościołów, który należał do tego dekanatu od momentu jego utworzenia. Już w schematyzmach diecjezjalnych Biskupstwa Wrocławckiego w drugiej połowie XVIII w. figuruje jako parafia samodzielna, niezależna od kościoła w Czarnowąsach, wchodząca w skład siołkowickiego dekanatu do około połowy XIX w. ( patrz – mapa i schematyzmy – Dekanat Siołkowice – krótki zarys historyczny, 22 stycznia 2023 r. kalejdoskop historyczny , aktualności))

Poniżej zamieszczamy tekst jaki ukazał się w śląskiej gazecie w 1913 r. z zachowaniem oryginalnej pisowni, gramatyki, składni, wymowy i interpunkcji.

Kościół parafialny w Żelaznie pod Opolem.

Wieś Żelazno, oddalona od Opola o 9 kilometrów drogi, zalicza się do najstarszych osad okolicy. Kiedy powstała, kto był jej założycielem, to dziś stwierdzić trudno. To jednak jest pewne, że wieś ta już od r. 1228 istnieć musíała, albowiem, jak ze spisu majątków klasztoru Norbertanek w Czarnowąsach wynika, wieś Żelazno była jego własnością. Że tak rzecz się ma, o tem świadczy znowu ta okoliczność, że już wówczas, a co najmniej kilka lat później istniał tu kościół, który wyposażyły Norbertanki i którym długie wieki zawiadywali księża Norbertanie z Czarnowąsów. Nie mamy wprawdzie pewnych danych o powstaniu kościoła, lecz przypuszczać należy, że zbudowany on został po roku 1228 i to przez wspomniany już klasztor. Przypuszczenie nasze opieramy na historyi klasztoru w Czarnowąsach. Klasztor ten założyła matka księcia Kazimierza Opolskiego, księżna Ludomiła. Pierwotną siedzibą klasztoru było dzisiejsze miasto Rybnik, i dopiero w roku 1228 przeniesione pobożną tę fundacyę do Czarnowąsów; wówczas też przydzielono Żelazno do majątków klasztornych.

Czy już przedtem się kościół tu znajdywał, bardzo się wierzyć nie chce i roku założenia jego szukać musimy , co już wyżej naznaczono, w latach późniejszych. Żadnej wzmianki o nim nie znajdujemy też w późniejszych dokumentach aż dopiero 1274 r., kiedy to obdarzono wieś prawem niemieckiem, odnośny dokument wspomina o kościele w Żelaźnie pod wezwaniem św. Mikołaja. Ztąd również wynika, że kościół ten zbudowano dopiero po roku 1228, a najpóźniej krótko przed rokiem 1274. Twierdzenie nasze wywodzimy także i z tego, że od przejścia Żelazna w r. 1228 na własność klasztoru, rozpoczyna się pewien rozwój osady.

Widzimy zatem, że już w r. 1274 istniaj w Żelaznie kościół. Wieś, mimo że nadano jej prawa niemieckie, nie rozwijała się wcale, lub też rozwijała się bardzo powoli. Mimo to stanął kościół nie z drzewa, jak przeważnie wszystkie kościoły w tych czasach budowano, ale kościółek murowany. Powiadam wyraźnie kościółek, bo dzisiejszym kościołom równać się nie mógł. Była to kaplica zaledwie 6 metrów długa i tyleż metrów szeroka. Dopiero w późniejszych wiekach, niezawodnie w połowie wieku XVII. została kaplica znacznie powiększona. W tym to właśnie czasie zburzono kościółek w Niewodnikach, wsi należącej do parafii Żelazna. Wtenczas też niezawodnie wzmogła się liczba wiernych, co także spowodowało wspomniane powiększenie kościoła parafialnego. Ówczesny proboszcz nie tylko był pilny w obowiązkach duszpasterstwa, lecz także troskliwy o budowę nowego kościoła. Dwukrotnie dokonano w kościele znacznych kradzieży, i to w roku 1669 i 1677 ; złodzieje zabrali znaczną sumę pieniędzy i inne wartościowe rzeczy. Aby w przyszłości kradzieże uniemożliwić, zakratkowano wszystkie okna kościoła. W roku 1682 rozpoczęto budowę wieży, aby kościołowi nadać wygląd więcej poważny i imponujący. Dnia 19-go kwietnia roku wspomnianego sporządzono w tym celu układ, którego odpis w języku polskim spisany, dziś jeszcze w archiwum parafialnem w Żelaznie się znajduje. Było to za czasów proboszcza ks. Janiszewskiego, który od r. 1666—1694 r. parafią zawiadywał. Budowę wieży oddano budowniczemu Janowi Franciszkowi Frehlichowi, która z pewnemi zmianami pierwotnego projektu niedługo ukończona została i do czasów dzisiejszych przetrwała. Aż do zniesienia majątków kościelnych a także i klasztorów w roku 1810 przez rząd pruski, kiedy to i klasztor Norbentanek w Czarnowąsach zamknięto na zawsze, był kościół w Żelaznie, jak już wspomnieliśmy, od klasztoru tego zależny. Blisko 600 lat dzieliła parafia należąca, do Żelazna losy klasztoru w Czarnowąsach. Do tego też to roku sprawował klasztor patronat nad kościołem i mianował miejscowych proboszczów. Wspomnieliśmy poprzednio o zasłużonym około zbudowania wieży kościelnej proboszczu ks. Janiszewskim, a zatem kolejno podamy także nazwiska jego zastępców, dodając do każdego nazwiska czas urzędowania

Andrzej Sadowski 1694 – 1700,

Bernard Hoczymierski – 1701—1708,

Stefan Urbani 1708 – 1712,

Krzysztof Witawski – 1713—1721,

Dyonizy Gruszewicz – 1721 -1732,

Paweł Zechnuti 1732 – 1763,

Stefan Zukas 1764 – 1776,

Nepomucen Zuborski – 1776 – 1777,

Paweł Hauptstück 1777 – 1780,

Wawrzyniec Wajda 1781 – 1784,

Marcin Grządziel 1784 – 1786,

Grzegorz Kosz 1786 – 1791,

Evermod Pogrzeba 1792 – 1823.

Ks. Pogrzeba był zatem ostatnim proboszczem mianowanym przez klasztor w Czarnowąsach. Za jego czasów zabrał rząd pruski majątki tego klasztoru i równocześnie objął patronat nad kościołem w Żelaznie. Po śmierci ks. Pogrzeby urzędowali

Pampuch 1824 – 1844,

Karol Fojcik 1844 – 1847,

Jakub Czołgała – 1849 – 1854,

Nowak – 1854 – 1883,

Józef Wolny – 1884 – 1908.

Od stycznia 1909 r. proboszczem jest ks. Paterek, dawniejszy proboszcz w Bierdzanach. W dawnych czasach należał kościół w Żelaznej do dekanatu niemodlińskiego, który obejmował wszystkie parafie okoliczne, razem 28 kościołów parafialnych. W późniejszych czasach, gdy liczba wiernych w parafiach tych stale wzrastała, a nadto coraz więcej kościołów budowano, nie mógł dziekan niemodliński podołać obowiązkom swym, i dlatego władza biskupia podzieliła stary obwód dekanalny na dwie części, tworząc nowy dekanat z siedzibą, dziekana w Pruszkowie, do którego także i kościół parafialny w Żelaznie przyłączono i do którego tenże jeszcze i dziś należy. Kończymy krótki ten opis nadmieniając, że dla braku wiadomości wiarogodnych więcej szczegółów dotyczących kościoła w Żelaznie zebrać nie było można.

Franciszek Godula

Według informacji zamieszczonych w ” Provincialblätter”, po śmierci ks. Fojcika w 1847 r. parafię objął ks. adm. Cebulla do 1848 r. kiedy ją przejął ks. Jakub Czogała. Ks. Cebulla wrócił na parafię w Czarnowąsach.

Artykuł F. Goduli ukazał się w 1913 r. w “Gazecie Opolskiej”, zaś dwanaścielat później w opolskim “Zdroju” ukazał się następny tekst nieznanego autora, poszerzając naszą wiedzę o historii parafii Żelazna pod Opolem (na zdj. niżej).