Ja to kiedyś było – mięso tylko w niedzielę i w święta, a świniobicie to fajer dla całej rodziny. Historia z życia wzięta i spisana w naszej gwarze.
Nie wybzdylej, nie wybzdylej, yno jydz co ci na talyrzu przidzie”. Tak mi rołs pejdziała moja praołma przi jedzyniu, bo mi tyn kónsek miynsa był za tusty, nic ejch sie przi ty nie myśloł i łodłozyłch go na bok. Ta moja praołma moł jus 91 lołt, a pamiyńć….wsystko pamiyntoł co było za jej młodych lołt. I dalej mi łosprawioł jako to było ze ty jedzyniy. Ano było biydnie, skrómnie i ubogo, a nic sie nie kupowało w krómach (sklepach), bo tes nie było za co. Jejdli to, co urosło na polach i we łogródkach. Nó a skónd ejście miejli miynso, joł sie pytó, kyście nie kupowali, jak mi tu łosprawiołs? Miynso, synek, było yno we niejdziejle, abo na świynta. Na takoł celołdka dziejci, a we kozdej familijej było ich po sejść i dziejsiynć, abo i wiyncej, móndrze sie trza było nagłowić, by miejli co jejś. Miynso tes było swojy. Miejli my kacki, kury, gańsi i hajndyki. Całe ptactwo zywiyło sie trołwó i ziołrniy. A we kozdy chlywie były tes krowy i świnie. I to te świnie były nołważniejse. We kozdy gospodarstwie rołs, dwa abo i wiyncej razy biyło sie świnie i to było z tego kans miynsa, ale nie yno, bo były kości na zupa, robiyło sie krupniołki, lejberki (pasztetowe) i precki (salceson). Kozde świniobiciy to wiejlki fajer przed całoł familijoł. Ło taki jedny zdarzyniu przi świniobiciu chioł ejch wóm łopisać, bo praołma mi to interesant łosprawiała, a jak łóna zacnie co łosprawiać, to kóńca niy ma. No i tak to lejciało:
Joł miała bardzo dobrych świgerfatrów (teściów). Gołdało sie dó nich „muter” i „foter” (to byli praołpowie łod mojygo papy, a moji prapraołpowie). Muter się zwała Marta, a foter to był Paul. Ta Marta była jus gdowó, pochodziyła ze gburskej familijej, ale wydała sie na Klapac, to znacy do tej biydniejsej canści Starych Siołkowic. Jejej chłop umar i łostała ze trzóma dziejćmi, we słómiannej chałupie na małej gospodarecce. Dziejci miały dziewiynć, siedym i sejś lołt, kans jescy robić nie umiały, a zyć trza było. Marta miała trocha pola, kury i innoł gadzina, połra kónsków bydła we chlywie i połra świniów. Pod jejsiyń przised cas zeby świnia zabić, zeby zaś było co jejś na jakiś cas, ale chto to mioł zrobić? Chtoś jej doradziył, ize je taki karlus na Klapacu, co się zwie Paul. Tes je biydny, ale bardzo robotny. Jes nołmłodsy ze całej wiejlkej familijej, dzie było jedynołście dziejci, a miynskoł na wycugu u swojygo brata. Marta dała mu znać, sieby nie zgodziył sie coś zarobić i sprołstać takej roboty u niej i łón sie zgodziył. Przisykowała koryto, garce, wiaderka, krupy (kasza) na krupniołk, nałobiyrała cebule, wsystko nasykowała co musi przi takej robocie być. Przised tyn Paul, wsystko łoprawiył jak trza, narobiył krupniołków, wusztów, precków i lejberków. Pokrajoł miynso, porómboł kości, wsystko charpanciy poskludzoł– robota zrobiył perfekt. Marta tes sie uwijała, miynso powkłołdała do glasków, by jy zawarzić (bo nie było ani lodówków ani zamrażarków). Co fajniejse kawałki zapejklowała, aby jy potyn uwandzić. Tak samo zrobiyła ze wusztóma. A Paul yno łobserwowoł, i sie myśli: gryfnoł ta kobiytka i robota kozdoł umiy zrobić. Po ty cały galimatiasie Marta pocanstowała Paula gorzołeckó i chciała mu zapłacić za robota. Ale łón pejdzioł: nie przelywoł ci się kobiyto, nie chca zołpłaty, przida zaś ci co pómoc, to zrobis co do jedzynioł, a i kiejlisecka nie łodmówia. Tak połra razy przichodziył, łobserwowoł jak swojy polinko (tak gołdała na pole) łobrołbiała, masło we maśnicce wyrołbiała. A to masło umiała fajnie wyrołbiać, jak ze maśnicki wyłożyła, to wkłołdała do takich forymków i jy ludzió sprzedołwała, coby było cy podatek zapłacić. Taky forymki i mój papa pamiyntoł, bo dzieś na jacie (strychu) we stary budynku sie dugo łozwołlały. Były drewniane, a na dnie miały wyrzejźbióne kwiołtko. Jak się przewróciło masło ze forymki na papiór, to kwiołtko było na wiyrzchu. Tak jó łobserwowoł ołze jó sie namówiył. Spósobnoł była kobiytka. Sama z małymi dziatuskóma, a musiała sie radzić. Potyn było wesejly, urodziyło sie trzech fajnych karlusów, a nołmłodsy śnich to był Jan, chtory sie urodziył we tysiónc dziewiyńćset dwadziesty piónty roku. Jan to mój praołpa, chłop łod mojej praołmy, tej, co mi to łosprawiała. Paul mioł tera sejś małych dziejci, ale doł sie rady śnimi i ze całoł gospodarkó. Na miejscu słómó krytej chałpy wybudowoł murowanoł, postawiył porzóndne stodoły i chlywy. Gospodarzył na tej małej gospodarecce, ale tes chodziył do ludzi murować, był dobry fachowcy we murarce. Jako młody synek budowoł we Siołkowicach Szpital (tera Hospicjum) i piyrse przedszkole. Kans tes pómołgoł przi łozbudowie nasego kościoła. Po wojnie wyjyzdzoł na delegacije, spómniejć tu trza, ize budowoł Kraków Nowoł Huta. Jak jus był trocha schorowany i niy mołg wyjyzdzać na zołrobek, to ze tymi swojymi chłopcóma we piyńdziejsióntych latach zesłego wieku robiył przed ludzi skorzupy (dachówki), rajtary (gąsiory) i rury do studniów. Mój papa pamiyntoł jescy „masiny”, na chtorych to robiyli, bo choć jus tyn Paul nie zył, jedyn syn wyjechoł do Niymiec, drugi – tyn mój praołpa – tes młodo umar, to trzejci syn dugo jescy robiył skorzupy i inne rzecy. Do dzisiej jescy na starsych budynkach, i to nie yno we Siołkowicach, je takoł skorzupa, i rury w ziymi co jy prapraołpa i jego karluse robiyły.
Tak sie myśla: ci prapraołpowie poznali się przi biciu świnie, praołma ze praołpó poznali sie przi wybijaniu lnu, moji ołpowie (dziadkowie) ze dwóch strón – we skole, mama ze papó – na gyburstagu u kómratki. Jescy je kans casu, ale ciekawe jak to be sy mnó? Nó i ze tó strzałó Amora?, jak to moja starsoł siostra gołdoł. Tes bych chcioł kiedyś ciekawe gyszichty łosprawiać mojy dziejció.
Moja praołma mi jescy pejdziała, ize brat łod piyrsego chłopa tej prapraołmy Marty był farołrzy, a jego dwie siostry, siostróma zakónnymi. Tera sie to jus nie zdołrzoł. Bardzo mie interesiyrowało camu ta prapraołma Marta nie wydała sie dzieś na Gburach, ky ta urosła na zasobniejsej canści Siołkowic. yno przisła na tyn biydny Klapac? A praołma gołdoł: mozno i sła za sercy, ale na pewno tes sie u nich w dóma nie przelywało. Taky były case. Kozdy gbur łostawioł gospodarka jednymu synowi, ale resta dziejci tes coś musiało z dómu dostać: kawałek pola, jakiś kónsek bydła abo jaki finig (grosz). A nie zawse było co łozdołwać i jak dziejlić, jak dziejci było wiyncej. To i wybrała sie na Klapac, bo choć słómianoł była chałpecka, to jednak swoja i niy musiała u kogoś kómoró miynskać.
Mojej praołmie sie przipómniało co ta jej świgrowoł kiedyś łosprawiała, jak chtoreś z dziejci marudziyło, ze tak zimno, a na Rołraty trza iś. Ta Marta sie urodziyła i miynskała wele dzisiejsego rónda we Siołkowicach. Cansto bes zima przed dziejcióntky rano jejej mama pogóniała swojy dziejci: łobłóccie sie ciepło i uwijejcie, bo pod łoknóma mróz skrzipi i Kaniów jus słychać. Łokołzuje sie, ze dołwno tymu ludzie ze Kaniowa przinołlezejli do nasego kościoła i wele sejściu kilomejtrów, abo i wiyncej, musiejli iś piechty bes las, sie pogoda czy desc. A te biydne dziejci, po śniegu, na Rołraty.
U tej prapraołmy Marty tes było dziejsiyńć dziejci. Dwóch karlusów padło we piyrsej wojnie światowej. Trzi dziołchy sie wydały, jedna łostała pannó. Łóna kawaliyra miała, ale farołrz nie zgodziył sie zeby sie pobrali, bo byli jescy krewni. A ty kawaliyry to był Jakub Kania (u nołs zwany Kuba Wojtasek), nas sławny siołkowicki poeta. I tak łón sie potyn łozyniył ze innó, a łóna łostała sama. Ze chłopców tes trze sie pozyniyli i miejli swojy gospodarki we Siołkowicach, a stwołrty łostoł farołrzy ze zgrómadzynioł ksiynży werbistów. Studia teologiczne zrobiył we Austrijej, potyn ucył młodych werbistów we Rybniku i Górnej Grupie na Pómorzu. Ta go we trzidziesty dziewiónty roku zaarestowali, przebywoł we obozie Stutthof, Sachsenhausen i Dachau. Po wojnie, we tysiónc dziewiyńset śtyrydziesty sósty roku wróciył do Polski i na Pómorzu ucył we skole. Umar, schorowany po tych obozach, w wieku piyndziejsiynciu łoźmiu lołt i pochowany łostoł na Pómorzu. Prapraołmie Marcie było bardzo zołl, ze we takej dalekej ziymi musioł łostać.
My jus zapómniejli ło jedzyniu, a moja praołma durch miałaby co łosprawiać. Zyciy to je bajka, sami jó pisymy, a treść bandzie takoł jak jy przezyjymy, pejdziała. A joł sie tak myśla, cego tes to wsystkygo przi jedzyniu nie idzie sie dowiejdziejć? Nie yno ło swoich familijach, ale i ło tych ciynskich casach, co ci swoji musiejli przezyć, by my mołgli sie tera jako tako dobrze zyć.
Dominik Macioszek
