Ospa prawdziwa zwana też czarną, od wieków zbierała żniwo na całym świecie. Do Europy przenikła przed wiekami z kontynentu azjatyckiego, z niej zaś wraz z hiszpańskimi konkwistadorami do obu Ameryk. Ogniska epidemii co jakiś czas ze zdwojoną siłą atakowały ludność wszystkich kontynentów, aż przypadkiem pod koniec XVIII w. zaobserwowano w Anglii, że pracujący na farmach krów nie chorowali wcale lub przechodzili zupełnie łogodnie ospę prawdziwą. Zakażając się niegroźną tzw. ospą krowią stawali się odporni na ospę czarną.
Obserwacje te wykorzystano do wytworzenia szczepionki przeciwko ospie prawdziwej, która jednak nie od razu zyskała aprobatę gremium lekarskiego. Sprzeciw tego i innych środowisk naukowych oraz kościelnych opóźnił wprowadzenie jej do powszechnego zastosowania.
W kwietniu 1791 r. w prasie śląskiej ukazał się alarmujący artykuł o wystąpieniu gwałtownego wzrostu zachorowań wśród dzieci na tę straszliwą chorobę w kilku miejscowościach, które wtedy w większości leżały w rejencji wrocławskiej na Dolnym Śląsku. Tylko wymieniony w atrykule Popielów znajdował się w rejencji opolskiej na Górnym Śląsku, dzisiaj wszystkie tworzą gminę Popielów (zdj.1)
Poniżej tłum. tekstu artykułu;
W Stobrawie, należacej do amtu-Karłowice, ospa prawdziwa (czarna) szaleje od miesięcy i zabiła już 21 dzieci. Występuje również wśród dzieci krztusiec, który też wiele już ich uśmiercił . Jest to szokujący widok, zwłaszcza dla ojców i matek, gdy widzi się masę mogił leżących jedna za drugą tych wszystkich dzieci, które zmarły w obu tych przypadkach, przykrytych wieńcami i kwiatami rękami załamanych rodziców i tych, którzy dzielą się z nimi w ich stracie. Z tą samą morderczą furią ospa rządzi w samych Karłowicach i w innych wioskach tego amtu, w Starych Kolniach, Kurzni, Rybnej, Kuźnicy Katowskiej itd. W Popielowie, w amcie opolskim na ospę zmarło 50 dzieci. Oznacza to, że trzeba znaleźć środki i je wykorzystać, aby zapobiec lub przynajmniej zmniejszyć znaczne straty dla państwa. Być może sami rodzice je do tego zmuszą poprzez to absurdalne (bezczynne) zachowanie. Ale jak to w końcu, może się zmienić? Czy poprzez “medykowanie” kaznodziejów zgodnie z sugestiami Campe’a, czy przez wiejskich cyrulików zatrudnionych i opłacanych przez państwo oraz poprzez swoich własnych inspektorów ds. zdrowia i życia, którzy w imieniu państwa lub rządu krajowego (prowincji) pomogą, jeśli to konieczne, siłą zapewnić, że ci lub inni będą mogli bez przeszkód zrobić wszystko co mogą zrobić w swoim rozumieniu i przekonaniu, że trzeba coś z tym zrobić – dla społeczeństwa i dla ratowania dzieci.
Joachim Heinrich Campe – niemiecki pedagog, pisarz, wydawca – przez jakiś czas kaznodzieja w Poczdamie.
Mając do dyspozycji skrupulatnie opracowane pruskie statystyki z roku 1784 i 1789 na temat przyczyn umierania mieszkańców Śląska w końcu XVIII wieku możemy dziś prześledzić na jakie choroby najczęściej umierali przed 240. laty nasi przodkowie ( zdj. 2 i 3). Jak widać to wcale nie ospa (niem. Pocken = Blattern) przewodzi pośród przyczyn śmierci Ślązaków, choć trzeba uczciwie powiedzieć, że umierały na nią prawie wyłącznie dzieci. Dzieci w sumie przewodziły w statystyce zgonów, szczególnie niemowlaki. Choć w zestawieniu, w rubrykach – wcześniaki i martwo urodzone (Tod und unzeitig Gebohrne} i wkrótce po urodzeniu (Bald nach der Geburt) zapisano ich kilka tys., to większość z pewnością ukryta jest w ostatniej rubryce o zagadkowej nazwie zęby, bóle zębów – (Zähnen u. Jammer) co mogło by znaczyć ząbkowanie u niemowląt, do którego to worka wrzucano chyba wiele innych, może i nieznanych wtedy chorób wieku niemowlęcego. Pomijając wysoką wtenczas śmiertelność dzieci do pierwszego roku życia, kolejnymi przyczynami odchodzenia z tego świata według ówczesnej wiedzy medycznej były; gruźlica – (Schwindsucht), udar – (Schlagfluß), katar duszący u dorosłych – (Steckfluß bei Erwachsenen), opuchlizna, obrzęki – (Waßersucht), osłabienia, starość – (Schwachheit und Alter), robaki – (Würmer), kaszel mokry u dzieci – (Steckhusten bei Kindern). Dalej wymienia się też; zapalenie płuc – (Hitzige brust Fieber), kolka żołądkowo- jelitowa i biegunka – (Kolick und Durchlauf), odra – (Masern), kolka – (Seitenstechen), zaparcia – (Verstopfungen). Warto zauważyć, że choroby, które dziś w dużym stopniu przyczyniają się do zgonów jak choroby układu krążeniowego – (Blutfluß und Verblutung) czy choroby nowotworowe – (Krebs) wtedy były ledwo zauważalne, a czasem wcale nie ujmowano ich w statystykach. Najmniej zgonów w przedstawionych zestawieniach z końca XVIII w. powodowały np. żółtaczka – (Gelbsucht), szkarlatyna – (Böser Hals), woda w płucach – (Friesel), czy dopiero co odkryta na terenach przemysłowych Górnego Śląska – pylica – (Wixelzopf, Wichselzopf). Jakiś procent tej statystyki stanowili samobójcy i ofiary wypadków.
,
