BRAT I ŚWAGER MOJEJ PRAPRAOŁMY MARTY
Autor: Dominik Macioszek
Miynskó we Siołkowicach, Starych Siołkowicach. Ale ze ołze takich starych, tego ejch do niedołwna nie wiejdzioł. W ty roku nasa wiejś łobchodziyła łoziymset lołt swojygo istniynioł. Jak mi ołma pejdziała to łoziymsetlejciy łobchodziyły tes w ty roku choćby takoł Żejlaznoł, Sławice, Gogolin i Nysa. I nase Siołkowice miyndzy takymi wiejlkymi miastóma. To jus je coś.
Piyrse zapiski ło tej nasej wsi pochodzó ze tysiónc dwasta dwadziestego trzejciygo roku.
Na pewno wymiynióne miasta, jak i te załodrzańsky wsie mogó sie swojó historijó chwołlić. Ale my tes. I to jescy jak.
Siołkowice bogate były i só we znanych, wiejlkich ludzi, wiejlky wydarzynia i róstomajtne historyje, ło jakich my sie przi tej spósobności dowiejdziejli.
Skuli tak zacnego jubilejusu kans sie dzioło i dzieje prawie cały rok. Były prelekcije, spotkania, kónkurse, wyciecki. Była tes wystawa. A przedymie nołciekawsoł to była ta wystawa. Choć sóm ejch tes broł udział we kónkursie „Siołkowice wierszem pisane” i moga sie pochwołlić piyrsy miejscy, to bezpardónowo wystawa stawió na piyrsy miejscu. A camu?
Anó na połradziejsiynciu mejtrach kwadratowych, we elegancko łobrobiónych ramach, antyramach i tablicach snołdła sie całoł historijoł wsi. Dowiejdzioł ejch sie wiejla to we Siołkowicach było sklepów, gospodów, frizerów, masarzów, sewców, piekarniów, kowołlów i kans innych takich małych warsztacików, co jus dzisiej je nie do pómyślynioł, zeby mołgły istniejć i na siebie zarobić. Były stare fotografki dziejci ze przedszkola i ze dwóch siołkowickich skołów. Były tes fotografki kómunijne i wesejlne (na niechtorych dopatrzył ejch sie i mojich praołpów i innych ze familijej). Nie wsystko było łopisane , ale moji łojcowie nó i dziadkowie pómołgli zaspokojić moja ciekawość. Kozdy mołg sie łobejrzejć, jak łoblecóne łaziyły nase pra, pra, praołmy, i ołpy, nó i jako biydnie miynskali. Było tes ło siołkowicki kościejle, ło emigracijach do dalekej Brazylijej, ło kałuzach na Gburach, nó i kans, kans innych, niy miej ciekawych. Ale nołbarzej zaciekawiyła mie ta, dzie było ło znanych Siołkowianach.
Był ta Jakub Kania, poeta i cłowiek, co sie angażowoł politycnie we Siołkowicach. Był Andrzej Stampka, Otto Spisla i Manfred Kutyma. To dziynki nim, mómy spisane dzieje Siołkowic. Chwała im za to. Był Sebastian Woś-Saporski, zwany łojcy emigracijej do Brazylie. Byli tes misijónarze, jak Konstanty Macioszek, co całe zyciy poświynciył Japónii i Hubert Fautsch, chtory pracowoł we Nowej Gwineji, wśród papuasów.
Nie sposób wsystkich znanych Siołkowión i tych, co łozsławiali nasa wiejś we świejcie tu pómiejścić. Ale barzej ejch chcioł sie przijrzejć jednej postaci ze tej wystawy i jescy drugej, co sie tu na wystawie nie snołdła. Podobne miejli zyciy, byli farołrzóma – łojcóma werbistóma – i podobne drógi prześli.
Józef Prodlik. Urodziył sie trzejciygo lipca tysiónc łoziymset dziewiyndziejsióntego drugygo roku (3.07.1892) we Starych Siołkowicach na tzw. Kamlowni, wele dzisiejsego rónda. Jego łojcowie to Adam i Julia z dómu Sylla. Był siódmy dziejciy i mioł jescy dziejsiyncioro rodzyństwa. Jego siostró była moja prapraołma, Marta, ołma łod mojej babci.
Józef Prodlik po zakóńcyniu skoły podstawowej we Siołkowicach, we tysiónc dziewiyńćset sósty (1906) roku wstómpiył do Dómu Misyjnego św. Krziza w Nysie, a nastympnie, we tysiónc dziewiyńćset jedynołsty (1911) roku do Zgrómadzynioł Księży Werbistów. We tysiónc dziewiyńćset trzinołsty (1913) roku złozył śluby zołkónne. Ksióndz Prodlik, po łodbyciu suzby wojskowej, przeniós sie do Wyzsego Syminarijum Duchownego św. Gabriejla w Mödling kole Wiejdnia we Austrijej, aby kóntynułować studia teologicne. Tam tes przijół świyncynia kapłańsky. Zołdyn ze familijej niy mołg ta pojechać, za kans by to kostowało. Dwadziestego łósmego kwiejtnia tysiónc dziewiyńćset łoziymnołstego (28.04.1918) roku łodbyły sie prymicije we rodzinnych Siołkowicach. Tu jus familijoł mołgła być.
Wyzse władze skierowały ksiyndza Prodlika we tysiónc dziewiyńćset dwadziesty trzejci (1923) roku do Rybnika, dzie we nowo załozóny juwenacie, to znacy we mynsky gimnazijum, ucył młodych, przisłych farołrzów jynzyka francuskygo i gimnastyki. Ówcesne Starostwo we Rybniku wydało tedy ksiyndzu Prodlikowi tzw. „poświadcyniy obywatelstwa”, skónd wynikało ize Józef Pródlik, były obywatel niymiecki nabył obywatelstwo polsky, zgodnie ze kónwencyjó polsko-niymieckó, co sie tycyło Górnego Ślónska ze piyntnołstego maja tysiónc dziewiyńćset dwadziestego drugygo (15.05.1922) roku. Po roku suzby we Rybniku przenióśli ksiyndza Prodlika ze grupó wychowanków do wyrymóntowanego dómu we Górnej Grupie,we powiejcie świecki/ teraz wojywództwo kujawsko-pómorsky. Przisła wojna, zacły sie represyje. Józef Prodlik podziejlył los wspólnoty Górnej Grupy. Dostoł sie do herestu trzidziestego października tysiónc dziewiyńćset trzidziestego dziewióntego (30.10.1939) roku. Nołprzód był wiyńzióny we Gdańsku, potyn wywiejzióny do obozu we Stutthofie (5.02.1940), we Sachsenhausen (10.04.1940) i na kóńcu wylóndowoł w Dachau (14.12.1940), dzie przebywoł do wyzwolynioł, do 29.04.1945 roku.
We obozie w Dachau ksióndz Józef Prodlik był tzw. króliky doświadczalny na obozowej stacyji malarycznej. Mioł „Malaria Ausweis” i eksperymentowano na ni róstomajtne lyki i cały cas był pod obserwacjó.
Te róstomajtne eksperymynta łodbiyły sie na jego zdrowiu. Ale i tak mioł wiyncej scejścioł łod choćby swojygo kolegi z Górnej Grupy, ksiyndza Alojzego Ligudy, chtory urodziył sie we Winowie. Ksióndz Liguda zmarł mynczyńskó śmierció w 1942 roku w Dachau, tes prowadzóno na ni eksperymenta pseudomedycne. We 1999 roku Jan Paweł II beatyfikowoł ksiyndza Alojzego Ligudę.
Ojciec Józef Prodlik sie jednak nie poddołwoł i po wyzwolyniu obozu i zakóńcyniu wojny wróciył do swojej profesyjej. Był duszpasterzy w Ingolstadt w Niymcach, a potyn we Austrii. Do Górnej Grupy wróciył jedynołstego siyrpnia tysiónc dziewiynćset śtyrydziestego sóstego (11.08.1946) roku. Zaś podjół sie wychowywania młodych braci-nowicijuszy. W ty tes roku, w grudniu, zapisoł sie do Polskygo Zwiónzku byłych wiynźniów politycnych, hitlerowskich wiynźniów i obozów we Bydgoszczy, dzie dostoł legitymacjó ze numery 1026.
Nie wróciył jus do Siołkowic, w roku piyndziejsiónty zacnół stankać (chorować). Umar jedynołstego listopada piyndziejsióntego (11.11.1950) roku we śpitalu w Bydgoszczy. Pochowano go na kierchołwie w Górnej Grupie. A całoł familijoł łopłakiwała go we Siołkowicach.
Józef Prodlik był wzorowy zakónniky i wychowawcó młodych, prosty, robotny, spokojny cłowiek , bardzo lubiany przez wychowanków.
Franz Filla. Urodziył sie sesnołstego stycnia tysiónc łoziymset łoziymdziejsióntego trzejciygo (16.01.1883) roku we Starych Siołkowicach, jako syn zagrodnika ze ulice Młyńskej. Jego łojcowie to Walynty i Anna z dómu Woś. Jego łojciec Walynty, to był brat łod piyrsego chłopa mojej prapraołmy Marty, chtoroł łowdowiała i wzióła sie potyn drugygo chłopa, mojygo prapraołpa.
Franz Filla chcónc łostać misijónarzy werbistó, wstómpiył, jako nowicijusz, do Gimnazijum Niższego Seminarium Duchownego Świyntego Krziza w Nysie, chtore skóńcył we tysiónc łoziymset dziewiyndziejsióty siódmy (1897) roku. We tysiónc dziewiyńćset drugi (1902) roku zacół studia we Wyzsy Syminarijum Duchowny św. Gabriejla w Mödling kole Wiejdnia we Austrijej. We tysiónc dziewiyńćset łósmy (1908) roku skóńcył studija, a styrnołstego lutego tysiónc dziewiyńćset dziewióntego (14.02.1909) roku przijół świyncynia kapłańsky. Po skóńcónych studijach ksiyndza Filla skierowano do Dómu Misyjnego Świyntego Krziza, by ta ucył biologijej. Był tes dyrygynty chóru we katolicki licejum.
Władze zołkónne widziały zaangażowaniy i zdolności Franza Filli i postanowiyły skierować ksiyndza na dalsoł nauka. Tak tes dostoł sie na Uniwersytet Wrocławski, tedy zwany Schlessische Friedrich-Wilhelm-Universität zu Breslau. Franz Filla skóńcył studija ze tytuły doktora filozofii we tysiónc dziewiyńćset trzidziesty drugi (1932) roku. Rok nieskorzej łostoł radcó studiów, przełozóny
internatu młodzieży katolickej we Kłodzku. Dalej tes ucył filozofijej we liceum w Kłodzku. Ale nie było mu dane dugo ta ucyć. Filla był cłowieky prawy, głośno tes wyrołzoł swojy przekónania. Na jednej z lekcijej dyskutowoł ło wprowadzónych 15.09.1935 roku w Niymcach tzw. ustawach norymberskich, we chtorych je miyndzy innymi ło pozbawianiu Zydów obywatejlstwa i innych represyjach wobec niechtorych grup narodowych. Głośno to krytykowoł i nie zgołdzoł sie ze nazistowskymi postanowiynióma. Jedyn z jego wychowanków doniós na ksiyndza do łodpowiejdnich władzów. Nie trza było dugo cekać na efekty. Dziewiyntnołstego października tego roku Filla nie yno skoła musioł łopuścić, ale i samo Kłodzko. Łodbywoł „kara” we Neundorf bei Mittelwalde (Nowa Wieś koło Międzylesia). Był duszpasterzy „na zesłaniu”.
Dwadziestego lutego tysiónc dziewiyńset śtyrydziestego (20.02.1940) roku umar we Polanicy Zdroju ówcesny proboszcz Benno Taubitz. Trza było do Polanice łowić nowego duszpastyrza. Po dugich staraniach, piyrsego siyrpnia śtyrydziestego (1.08.1940) roku dr Franz Filla łostoł proboszczy we parafijej pod wezwaniy Wniebowziyńcia Najświętszej Marii Panny we Polanicy Zdroju. Był ta bardzo uznawany i cynióny. Pełniył tes funkcijoł prezesa Kuratoijum Katolickygo.
Łopiekowoł się siyrotóma, a takich tedy było kans.
Zdobył sobie wiejlky uznaniy na pogrzebie Franza Wittwera we tysiónc dziewiyńćset śtyrydziesty drugi (1942) roku. Franz Wittwer był właściciejly huty skła. Był darczyńcó kościoła, dboł ło dziejci ze sierocińca. Angażowoł sie w kulturalne i rejligijne zyciy Polanice Zdroju. Franz Filla wygłosiył na ty pogrzebie bardzo porywajónce kołzaniy, po chtory zdobył sobie serca wiernych parafijan.
Franz Filla procowoł wytrwale, był przijołciejly młodych. Ale zacół miejć problejmy ze zdrowiy. Piyntnołstego stycnia tysiónc dziewiyńćset śtyrydziestego pióntego (15.01,1945) roku, dziyń przed swojymi urodzinóma zmar. Pochowano go na kierchołwie we Polanicy Zdroju, spocół przi swojy poprzejdniku. Jego grób, jak i jego poprzejdnika, choć to groby póniymiecky, łodnowióno we 2002 roku.
Moja ołma i jejej cora, moja babcia, łosprawiały mi, ize dr Franz Filla musioł być bardzo prawy, pracowity i dobry cłowieky. A łóny dowiejdziały sie ło ty łod połtki babci, Marii Filla, co była bratanicó ksiyndza i połra lołt suzyła u niego we Polanicy Zdroju. Byli my kiedyś we Polanicy, łodwiejdziyli my grób i połaziyli nałokoła kościoła, dzie pod kóniec zycioł przebywoł Franz Filla. Jak było widać nałokoło kościoła je wiejlki łogród, Filla, chtory ucył prandzej biologii, znoł się na fachu, wsystko co sło, hodowoł we ty łogrodzie. Nic niy musiejli kupować, jak to ta ciotka łosprawiała, bes wojna było biydnie, a u nich były wsystky łowoce i warzywa swojy, ze swojygo łogródka.
Nie umia spochołpić camu tacy ludzie, jak ojciec Józef Prodlik i Franz Filla tejla bes wojna wyciyrpiejli. Byli dobrymi ludźmi, szlachetnymi kapłanóma i wiejlkimi przijaciejlóma młodych.
Chyba dziadek mioł recht. Takoł była tedy polityka – pejdzioł. We kwiejtniu tysiónc dziewiyńset trzidziestego trzejciygo (1933) roku „wiejlki’ wódz Trzejciej Rzeszy tak przemołwioł do swojich zwolynników:
„[…] Czy to Stary Testament, czy Nowy […] wszystko to jedno i to samo żydowskie oszustwo. Kościół niemiecki, niemieckie chrześcijaństwo to spazm; albo się jest Niemcem, albo chrześcijaninem […] Nie chcemy ludzi, którzy zezują na tamtą stronę. Chcemy ludzi, którzy w sobie rozpoznają i wyczuwają Boga.” Padoł jescy dziadek: Tak je na ty świejcie, chto moł rzóndy, tyn rzóndzi. Po swojymu.
W myśl przitocónych tu słów łogróm ludzi uciyrpiało bes ta wojna. Niescejścia nie łóminóły tes zołkónnic, zołkónników i farołrzów.
Wiejlky łobchody 800 lejcioł Siołkowic sie skóncyły, fajery przesły. Ale cego my się dowiejdziejli to nase. Myśla,ize ło takich Siołkowianach, co „to” miejsce (znacy Siołkowice) we świat wynióśli, świadómie, abo i ni, zawse werci sie ich pokołzać i łó nich pamiyntać.
A łopisoł ejch tych dwóch farołrzów – werbistów, coby niechtory (choć tych jus je na pewno małoł gołrzć) przipómniejć ło ich twardych charakterach i mocnych przekónaniach na dródze, chtoroł przisło im pokónywać. Ale tes i po to, by pamiyńć łó nich i połra słowów pisanych łostała przed nastympnych Siołkowianów.
