Pojechali my w jedna sobota ze dziadky na grziby. Nic my nie snołdli, ani prawego, ani zołdnego „ślepego”, jak to dziadek nazwoł. Jak my z lasa wylejźli, to coś sie zrobiyło z mojó prawó rankó. Była narołs takoł ruboł, coś mie dziabło. Łosa, abo pscoła, abo jaki inny chrobołl. Coś było nie tak. Ranka spuchła, dwa razy takoł ruboł, jakoł być powinna. Myślejli my wsyscy „ze do jutra to przyńdzie”. Ale nie przesło. Był ejch trocha stancny i nie za dobrze mi było. Do skoły ejch nie posed, a po połejdniu we póniejdziałek pojechali my do dołchtora, to mi przepisoł jakyś wołpno i inne mejdikamynta. Tyn wtorkowy dziyń był mój, do skoły ejch niy musioł, w dóma był ejch sóm, bo łojcowie we robocie, a brat i siostra we Łopolu w skołach, nó to do połejdnia ejch sie porzóndnie wyspoł, mejdikamynta wziół, a po połejdniu ejch sie posed do babci i dziadka, nó i do praołmy, bo miynskajó dokupy.
Wlołs ejch do tej mojej praołmy, a łóna we kuchni sie robiyła fesper (podwieczorek). Na talyrziku śtryfka kołołca, bo ołma lubi zagryzać słodki, ale dzisiej to chyba tyn kołołc be przedymie. Krómka chleba smarowała masły, a na desce do krojynioł miała cebulka, chtoroł na tyn chlyb kładła. Synek, padała, to je nołlepse jedzyniy: chlyb ze cebuló. Tak zaglóndó, ale nie na tyn chlyb, yno na ta deska, co bes sóm postrzodek je ciynkoł jak pergamyntpapiór. Całoł, ani ździebecko nie uchrupniyntoł. Gołdó jej „ołma, ty niy mołs innej, dyć bes tota to chnet be widać co u sómsiada robió, takoł ciynkoł”. A łóna na to „mozno bych i miała, ale ta mi suzy jus sejśdziejsiónt dziewiyńć lołt, durch sy mnó je. Dostałach na ausśtojer łod mojej połtki”. Nó i joł sie głowia, co to takygo je tyn ausśtojer? Ołma mi gołdoł, ize to je podarónek ślubny, inacej posag. Ale mie to zdziwiyło. Jak my byli niedołwno na wesejlu łod maminej kómratki, to ejch widzioł te róstomajtne packi ze gyśynkóma i rube kuwerty, my tes dali pijóndze, to wia, wiejla ta wlejzie. A tu takoł desecka!!! Ja, padoł ołma, kans inacej to wsystko wyglóndało, ubogo sie zyło, to i podarki były nie bogate. I mi zacła wylicać, co to tedy, prawie siedymdziejsiónt lołt tymu, młodzi dostołwali na ausśtojer: patejlnia, talyrze (ale nie całe kómlety, yno ze sejś), siołlki – tes nie za kans, a jak jaki kómplet sie zdarzył, to był łod bardzo bogatego ujka, abo łod takygo, co sie chcioł poasić, dobrze przed familijó pokołzać. Móg tes sie zdarzić jakiś bóncik, tyglik, brótfanka, waniynka do kómpanioł małych dziatusków, zgołc do kartołfli, dobre sitko, jakyś rancniki, deki, waśtuchy, glaski i inne klamory, co na pocóntek „nowej drógi” młodej parze sie przidało.
Nierołs u tej ołmy zaglóndó do lołdków (szuflady) we bifeju, bo ta moł kans róstomajtnych, ciekawych, ale i ibrycnych jus klamotów. We jednej miała świycki, co jy świyci, jak farołrz na łodwiejdziny chorych przidzie. W tej tes lołdce była jedna wiejlkoł, biołoł, ruboł świyca. Prawie takoł, jak we kościejle. Pytó sie ołmy, po co łóna je. To nie wiys, mi gołdoł, dyć to je grómnicka. Taky świyce zanosi sie do kościoła na świynto Matki Boskej Grómnicnej, zawse drugygo lutego. Farołrz rołs poświynci i spokojnie lezó sobie w dóma. Dobrze, kyby ich nie trza uzywać. Zapołlało jy sie jak grzmiało, stołwiało zapołlóne w łoknie, coby chróniyły dóm łod grómu, stónd chyba tak sie zwie „grómnica”. Ale tes stołwioł sie zapołlónoł grómnica przi łósku kónajóncego, coby go światło świycy zakludziyło do „światłości wiekuistej”. Taki symbol, taki zwycaj.
Ejch sie padoł, jak ołma taky rzecy wiy, to to trza wykorzystać. Nó to mi powiydz ło innych takich zwycajach, świyntach, symbolach, co bych i joł kiedyś mołg łosprawiać młodsy, jak jus sie zestarzeja. Nie wsystko ołma wiejdziała, ale z pómocó jej przisła babcia i dziadek. Kozdy coś dodoł i mioł ejch kans nowych informacijów, ło ty, co sie we cały roku dzieje.
Sóm cas Postu, a nołbarzej Wiejlki Tydziyń moł kans zwycajów, ło niechtorych jus sie wcale nie pamiyntoł, ale niechtore trzwajó do dzisiej.
Marzanki. Tydziyń przed Niejdzieló Palmowó je tak zwanoł Niejdziejla Marzannoł. W tych dómach, dzie só dziołski, panny na wydaniu, zawiysało sie w łoknach (we scycie budynku) pupy (lalki) na ziejlónych gałónskach, przistrojóne wiejlobarwnymi ślajfkóma. Marzanki wiysano łod dołwna we Siołkowicach, Popilowie. A potyn było cicho, przez lata w jednej i drugiej wsi po połra marzanków sie pokołzało w łoknach. Dobrze ize u nołs w Siołkowicach, dziynki dobrymu nagłośniyniu tego zwycaju tak wierza łod śtyrzech, piyńciu lołt zaś te siumne pupki sie pokołzały. I je ich corołs to wiyncej, (dobrze wiejdziejć, dzie w łoknach sie pokazujó, bo przeca ta miynskajó dziołski na wydaniu. Przidoł sie, jak trocha podrosna, trza to dobrze spamiyntać). A jako ize je równouprawniyniy, to i paniynki niech pamiyntajó, dzie stawiajó marzołki, takoł mynskoł wersjoł marzanków.
We Wiejkoł Strzoda (Wielka Środa) gospodołrz sed na pole ze świyncónoł rok prandzej wodó i kropiył nió te pola, by mu sie darzyło we ty roku. Tes jus tego sie nie widzi, choć jedyn ujek łod babci łobiyzdzoł swojy polinka i kropiył. Jus nie zyje, ale dugo to robiył, jak jescy umioł jejździć na kole.
We Wiejlki Stwołrtek (Wielki Czwartek), zwany tes ciyrniowym, zamilkły zwóny we kościołach. Jadło sie postnó wiecerzoł, na pamióntka Łostatniej Wiecerzi i jus sie nic nie jołdało ołze do wiejlkanocnego śniołdanioł. Robiyło sie tes Judasa (Judasza) ze słómy. Snopek słómy łoblec trza było we coś cołrnego, a do kabze włozyć skło, coby brzyncało. To na pamióntka trzidziestu srybrników, za chtore Judas zdradziył swego Pana. Tak przibranoł kukła sie potyn społlyło. Tedy sie tak nie achtowało na łochróna środowiska, jak tera, to i pollić mołgli tego gida, nityjołka, co sie sprzedoł za gołrzć pijyndzy. Testo dobry to był symbol.
We Wiejlki Pióntek (Wielki Piątek) wcas rano nołstarsy ze kozdej familiej sed rano po zimnó woda do jakejś rzycki, abo krzipopa. We tej zimnej wodzie wsyscy sie kiedyś rano kómpali, potyn jus yno myli. Tera jus sie ło ty zwycaju zapómniało, ale niechtorzi dalej zwycaj trzimajó (choć uzywajó yno zimnej wody ze kranu). U nołs w dóma tes sie ło ty pamiyntoł. Mojej babci sie przipómniało, jak jejej ujek przesło dwadziejścia lołt tymu przised we Wiejlki Pióntek rano, prziniós we takej wejlkej kónewce woda ze krzipopa za dómy i pejdzioł: „a tera sie umyjcie, cobyście blank nie zapómniejli cego nołs nasi łojcowie ucyli”. Tyn zwycaj to je na pamióntka sceny z Mynki Pańskej, kiedy Zydzi wciepli Chrystusa do rzyki Cedrón, co płynie we dolinie miyndzy Wzgórzy Świóntynny, a Góró Łoliwnó we Jerozolimie. Jak mi dziadek pejdzioł, we sómsiejdnich Krościcach (Chróścicach) tyn zwycaj prziwrołcajó. Wcas rano wsyscy chantni, co sie chcó łómyć w zimnej wodzie, zbiyrajó sie i piechty….. bes las do rzyki Brynica we Krościcki Młynku. Fajnie, ize to wrołcoł nazołd.
We Wiejlkoł Sobota (Wielka Sobota) był fajny zwycaj, a nołbarzej przed małe dziejci. Wsyscy śli do kościoła ukrzizowanego Pónbócka pocałować. Babcia pejdziała, ze nołfajniej było iś wele dwanołstej w połejdnie, bo zamiast zwónów ministranci wylejźli ze kościoła i klekotkóma głosiyli połejdnie. A jak śli jus do dóm, to jejej mama, to znacy nasa ołma sióngała do kabze i kozdymu (babci, jej siostrze i bratu) dołwała cukierka, jajecko siokoladowe, abo siokoladka jakołś i pejdziała „ to Pónbócek wciep za pocałowaniy”. Ale te dobrocie mołgli zjejś dopiyro we piyrse świynto. A we sómsiejdni Popilowie był zwycaj procesyjów ze klekotkóma do krziza, co stoł na polu jednego z gospodołrzi. We Wiejlkoł Sobota przed kościoły połlóno tes łogiyń, a popioł z tego łozsypowali gospodołrze na polach przi piyrsy łoraniu. Swiynciyli tes woda, a gospodołrz nió dóm skrołpioł, całe łobejściy i dómowników. A miało to chrónić przed niescejścióma, dać spokojnie i zdrowo zyć.
Lóny Póniejdziałek (Lany Poniedziałek). Ołma je tego zdanioł, bo to jej starzikowie jus gołdali jak dziejciy była, ize we póniejdziałek wiejlkanocny łoblywaniy moł swój pocóntek z casów biblijnych. Wiymy wsyscy, ize Jezusa skołzoł na śmierć Poncjusz Piłat. Jako namiestnik rzymski w Judeji był zmusóny podpisać tyn cyrograf, choć był tymu przeciwny. Ale nołbarzej przeciwnoł była jego kobiyta. Jak sie dowiejdziała, co zrobiył, wyloła mu na głowa zupa, chtoroł mioł zjejś. I to stónd takoł tradycyjoł. A moja babcia sie pytoł, „to camu my só lóne, a nie chłopi”? Bo moł w pamiyńci, jak we łostatni lóny póniejdziałek była blank mokroł (do tego przicyniyli sie: mój brat, papa, dziadek i joł), to nie chciejcie wiejdziejć, jak wyglóndała. Jak mokroł gańś.
Jak Wiejlkanoc, to przeca malowaniy jajek. A jak zejście sie to tłómacyli, pytó sie ołmy? Dyć to znołs wierza, łóna mi gołdoł. Jak Pónbócka kludziyli na ukrzizowaniy, ubogi cłowiek sed dó miasta ze kosyky pełny jajec na sprzedej. Postawiył tyn kosyk na ziymi i pómołg dźwigać krzis. Jak przised nazołd, to we kosyku zastoł same pofarbióne jajka. Widzis, takoł to historyjoł i besto my te jajka malujymy.
Camu na Świyntego Jana (dwadziestego siódmego grudnia) świynci sie wino? Zawse w nasych kościołach w tak zwane trzejciy świynto ludzie przinosó do kościoła wino do poświyncynioł. Wino moł chrónić przed zatrucióma, je to symbol miyłości, co uwalnioł łod zła i nienawiści. Je to zwiónzane z legyndó ło Świynty Janie. Pielgrzimowoł łón po Azji i ta dostoł zatrute wino do wypicioł, ale jy przed wypiciy pobłogosławiył i po trucinie śladu nie było.
Na Świyntego Scepóna (Szczepana, dwadziestego sóstego grudnia) we niechtorych tukej wsiach, ale wiyncej za Łodró, świynciyło sie łowies i ty łowsy sypało sie farołrza. A to na pamióntka tego Świyntego, co był pirsy myncynniky i był ukamiyniowany. Łowies symbolizuje te kamiynie.
Joł je ministranty łod połra miejsiyncy. I jak tak stoja przi ty łoltołrzu, to sie zawdy dziwia, camu przed cytaniy ewangejlijej nie zegnómy sie, yno robiymy kciuky znak krziza na cole, ustach i sercu. Łokołzało sie ize cyniymy to po to, aby za chwila słysane słowa łostały w nasej głowie, by my jy zapamiyntali, mołgli prołwda gołdać i zeby ta prołwda we sercu łostołwała. Nó to tera jus wia.
Tes ciekawe co znacy wiyniec adwyntowy? Joł wia ize prawie zawse na ty wiyńcu je cyrwiónoł ślajfka i śtyry cyrwióne świycki. Ja, padoł ołma, śtyry świycki to znacy, ize mómy śtyry niejdziejle adwyntowe. We piyrsoł niejdziejla adwyntowoł zapołlómy świyca nadzieji, co je symboly narodzin Zbawiciejla. Drugoł to świyca pokoju, potyn świyca radości i świyca miyłości.
Ciekawy tes je zwycaj zwiónzany ze Świynty Mołrciny (Marciny). Ołma jus trocha nerwowoł, bo wierza jus jej w gołrzdziejlu trocha zaschło, a joł yno coś jescy chca. Padała mi: „jaki połtek (chrzestny), taki skrzołtek”, tes yno wsystkim dziury wierciył w brzuchu, wsystko chcioł wiejdziejć. A mój połtek rychtig na kozdy temat umiy pogołdać. Ubłagoł ejch ta ołma, co by mi jescy ło ty Marcinie połosprawiała, nó bo jak to tak, za połra dni je świynto, a joł sie dalej bana głowiył, chto to taki? Nó i camu jedni piekó rogaliki, a drudzy sie łobjołdajó tustó gańsió? Świynty Mołrcin to był dobry cłowiek, był rycerzy i wojowoł na swojy kóniku. Jak trefiył biydnych, to łozdołwoł swojy szaty i to co mioł. Po jakińś casie nie chcioł przelywać jus krwi i wojować, przijół chrzest i łostoł zakónniky we pustejlni. Stołwoł zawse za słabsymi, bróniył niewinnych, cyniył cuda i naucoł biydnych. Stoł sie sławny i mioł łostać biskupy. Nie chcioł łostawić swojygo zycioł i jak sie dowiejdzioł, co mu chciejli zafóndować to sie schowoł we zagródce, dzie trzimali gadzina, to znacy kury, gańsi i kacki. Jego kryjówka zdradziyły gańsi głośny gynganiy. I stónd chyba te gańsi na stołach we Świyntego Mołrcina, co przipadoł na jedynołstego listopada. Z tego co wia, to nołbarzej w Niymcach je ta gańś popularnoł. A rogaliki? Kóń tego Świyntego straciył podkowa, jak głosi legynda. A podkowa moł wyglónd rogalika, to chyba stónd taki symbol sie zachowoł? Nie wia, ale rogaliki zawse só dobre. A nołlepse we Poznaniu, to jus je tradycijoł „poznańsky świyntomarcińsky rogaliki”. Ta tradycijoł przenosi sie i na nase wsie. Przed wojnó, padoł ołma, tes Świynty Mołrcin przejyzdzoł na kóniku i łozdołwoł dziejció rogaliki. We sómsiejdnich wsiach tes podtrzimujó tyn zwycaj. A joł słysoł niedołwno, ize nas farołrz tes sykuje w ty roku „jakygoś Mołrcina” przed nołs. Jus sie raduja.
Tu jescy do głosu dosła babcia i padoł: taki ejś wrazikietek, a słysoł ejś legynda ło budowaniu nasego kościoła? Niy mioł zejch ło ty ziejlónego pojyncioł i suchó z łotwartymi usóma: Przed wiekóma we Siołkowicach miejli budować kościoł i mioł łón stanóńć miej wiyncej na placu kole teraźniejsego Reha-Vitala i tej cyrwiónej, ceglanej kaplicki. We pośrodku wsi, coby wsystkim dogodzić. Jaky było zdziwiyniy ciejśli i wsystkich, co prziśli rano na plac budowy i zastali go prózny. Wsystko drzewo i inne rzecy do budowy znikło. Zacli łowić, cały nasykowany budulec snołdli na placu, dzie tera stoji kościoł. Poprzenosiyli go na stare miejsce. Jak historijoł się powtołrzała tak połra dni, to machli rankóma i zacli kościoł budować tu, dzie tera stoji. Legynda głosi, ze to bogaci gburzi chciejli miejć kościoł na swojej dziejlnicy, na Gburach, i to łóni tyn budulec przenosiyli. Moze i tak było, chto to wiy?
Łobejrzcie no, jednak niy ma tego złego, coby na dobre nie wysło. Chto by pómyśloł, ize fuli jakygoś chrobołla tejla sie dowia? Joł mó jescy nie zawiejlkoł głowa i wsystkygo nie spochołpia narołs, ale jedna rzec je stoprocyntowoł. Nasa ołma moł bardzo dobre geny, ze wiejlki terminy ważności. Cały cas, co dó niej przida, bana sie ło coś pytoł. Dyć łóna, we taki zasuzóny wieku, moł tejla móndrości we głowie, ize niechtore zołcki łod historijej mołgły by jej pozołwiścić.